Γυναικεία Επιχειρηματικότητα και πολιτικές δράσεις καταπολέμησης των διακρίσεων στην απασχόληση

Στα τέλη του 19ου αιώνα η Καλλιρρόη Παρρέν, στο άρθρο της «Δυστυχείς εργάτιδες», χαρακτήριζε τις γυναίκες ως τον πλέον επικερδή παράγοντα βιομηχανικής ανάπτυξης και την ισχυρή εφεδρική στρατιά του παγκοσμίως ευέλικτου και υπάκουου εργατικού δυναμικού: η αθρόα στρατολόγηση γυναικών οφειλόταν, βεβαίως, όχι μόνο στη φυσική τους επιδεξιότητα, αλλά κατά κύριο λόγο στο κατώτερο ημερομίσθιό τους σε σχέση με το αντίστοιχο των ανδρών συναδέλφων τους. Ο επόμενος αιώνας, ωστόσο, έστω και με σθεναρές αντιστάσεις, μισογυνικές πολιτικές και τραυματικές για το γυναικείο πληθυσμό εμπειρίες, χάρη στους ατέρμονους αγώνες του ανερχόμενου φεμινιστικού κινήματος, διαμόρφωσε νέες γόνιμες συνθήκες για τις εργαζόμενες γυναίκες, αλλάζοντας άρδην την υπάρχουσα κοινωνική προκατάληψη σε βάρος του ασθενούς φύλου.

Στη σύγχρονη εποχή, παρά τη νομοθετική μέριμνα για την προώθηση των εργαζομένων γυναικών στην επαγγελματική ιεραρχία, το σεβασμό της προσωπικότητάς τους, την ισότητα στις αμοιβές και την προστασία της μητρότητας, στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, η περιορισμένη κατάληψη υψηλόβαθμων θέσεων εργασίας από πλευράς γυναικών και η δυσκολία εξέλιξής τους στον εργασιακό στίβο καταμαρτυρούν το καθεστώς της εκ των πραγμάτων άνισης μεταχείρισής τους σε επίπεδο εργασιακών σχέσεων.

Αν και η γυναικεία εργασία υπήρξε και εξακολουθεί να είναι αναγκαία και εθνικά χρήσιμη, η πρόοδος που έχει συντελεστεί σήμερα, όσον αφορά την εξάλειψη των διακρίσεων και την προώθηση των ίσων ευκαιριών, απαιτεί περαιτέρω δράση. Ασφαλώς, οι γυναίκες, δοκιμάζοντας τις δυνάμεις τους, ανέπτυξαν ιστορικά πολύπλευρες βιοποριστικές και επαγγελματικές πρακτικές, παγιοποιώντας βαθμηδόν την παρουσία τους ακόμα και σε αμιγώς ανδροκρατούμενους χώρους. Έτσι, τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται ευρεία συναίνεση γύρω από την προάσπιση της γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριοποίησης ως παράγοντα ισότητας των ευκαιριών στην αγορά εργασίας και αύξησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Η μεγάλη ποικιλία επιχειρήσεων που οι σύγχρονες γυναίκες αναπτύσσουν συμβάλλει, πράγματι, στη σταθερότητα και την ανθεκτικότητα των τοπικών οικονομιών και αναδεικνύει ένα νέο ρόλο για τις γυναίκες στο ταχέως μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον. Συνεπώς, η επιχειρηματικότητα, σε τοπικό επίπεδο, εκτιμάται ως μέσο πρόσβασης των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και ενσωμάτωσής τους στη διαδικασία της ολοκληρωμένης ανάπτυξης του εργασιακού περιβάλλοντος. Η ποσοτική και ποιοτική εικόνα των γυναικείων επιχειρήσεων δείχνει σαφώς ανοδικές τάσεις, η οποία όμως προσκρούει σε σοβαρά προβλήματα και χρήζει αποτελεσματικής στήριξης προκειμένου να επιταχυνθεί ο βηματισμός της.

Δυστυχώς, στο πλαίσιο της σταδιακής αλλαγής των στερεοτυπικών αντιλήψεων ως προς το γυναικείο φύλο, το οικογενειακό περιβάλλον συχνά δεν ενθαρρύνει, ενώ η κοινωνία εμφανίζεται λιγότερο ανεκτική στην αποδοχή της γυναίκας επιχειρηματία, τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο λειτουργίας μιας επιχείρησης. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες στην εφαρμογή της αρχής εξίσωσης των φύλων στον εργασιακό χώρο, υφίστανται σημαντικές προτεραιότητες ενδυνάμωσης των πολιτικών ισότητας σε όλο το εύρος της εθνικής δράσης. Μια εξ αυτών είναι το τελευταίο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Διοικητική Μεταρρύθμιση» 2007-2013, που ως στόχο έχει την κωδικοποίηση των νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων για την ισότητα των φύλων και την προαγωγή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου στις πολιτικές που υλοποιούν οι υπηρεσίες των Υπουργείων, των Περιφερειών και των ΟΤΑ. Πράγματι, με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας του Υπουργείου Εσωτερικών, υλοποιείται πρακτική ενσωμάτωσης της ισότητας ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών σε όλα τα όργανα και τις πολιτικές της εθνικής κυβέρνησης, γνωστή και ως Gender Mainstreaming. Προς την κατεύθυνση αυτή μάλιστα έχουν επιστρατευθεί άμεσες επιδοτήσεις, σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης, φορολογικές διευκολύνσεις, ενώ σχεδιάστηκαν διάφορα εργαλεία πολιτικής από οργανισμούς για τη στήριξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας.

Πέρα όμως από την εφαρμογή της πολιτικής του Mainstreaming, η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, θεωρώντας την επαγγελματική δράση των γυναικών ως πηγή επιχειρηματικού δυναμισμού και καινοτομίας για τη δημιουργία ανταγωνιστικότερου διεθνούς περιβάλλοντος, έχει προχωρήσει στην εκπόνηση πολυδιάστατων στρατηγικών που επιδρούν άμεσα ή έμμεσα στο θέμα της ισότητας. Συγκεκριμένα, προχώρησε στη σύσταση Συμβουλευτικής Επιτροπής για την ισότητα των ευκαιριών και τη θέσπιση του προγράμματος Equal, που ως βασική επιδίωξη έχει τη διεύρυνση της επιχειρηματικότητας στους βασικούς άξονες της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση, ώστε να ενθαρρυνθεί η ιδιωτική πρωτοβουλία, να διαμορφωθεί ελκυστικότερο επιχειρηματικό περιβάλλον και, τέλος, να βελτιωθούν οι επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο προς όφελος των γυναικών.

Ομοίως, η Ελληνική Πολιτεία, εναρμονίζοντας τις πολιτικές της με τις κατευθύνσεις της Ε.Ε., έχει εντάξει τη γυναικεία επιχειρηματικότητα ως έναν από τους θεμελιώδεις άξονες της αναπτυξιακής πολιτικής της. Ειδικότερα, στον τομέα της επιχειρηματικότητας και απασχόλησης των γυναικών έχει δημιουργήσει εξειδικευμένες δράσεις για την ισότητα μεταχείρισης ως προς την πρόσβαση στην απασχόληση, την επαγγελματική κατάρτιση και προώθηση, την ενσωμάτωση στην έρευνα καθώς και την ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Επιπλέον, ως προς την τόνωση της τοπικής αγροτικής δράσης, το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της Υπαίθρου» του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader Plus» για τη στήριξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας καθώς και τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα των 13 περιφερειών της χώρας αποτελούν τα κύρια υποστηρικτικά εργαλεία για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας σήμερα. Ανάλογα μέτρα ακολουθούνται και κατά την τελευταία προγραμματική περίοδο, μέσα από άξονες του νέου προαναφερθέντος προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης για την περίοδο 2007-2013. Ήδη προωθείται ολοκληρωμένη και συνεκτική στρατηγική παρέμβαση, το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα», το οποίο προσβλέπει στην ενθάρρυνση της ανάληψης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών από γυναίκες με δυσανάλογα περιορισμένη συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα.

Αναμφίβολα, λοιπόν, οι πολιτικές διεύρυνσης της βάσης της τοπικής οικονομίας στηρίζουν τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, οι χρήσεις της υπαίθρου διαφοροποιούνται και η επιστροφή του καταναλωτικού κοινού προς την ύπαιθρο διευρύνουν το πλαίσιο των δυνητικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των γυναικών. Συμβάλλουν δε στη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που συγκροτούν την ταυτότητα κάθε περιοχής, προσφέροντας τόσο στην επισκεψιμότητα και την άντληση πόρων για την περιοχή όσο και στη διατήρηση των τοπικών παραγωγικών συστημάτων, περιχαρακώνοντας ταυτόχρονα την ετερογένεια της ελληνικής περιφέρειας.

Η συνεισφορά των ως άνω επιχειρηματικών πρωτοβουλιών θεωρείται ικανή να αυξήσει σημαντικά το μερίδιο των γυναικών στον επιχειρηματικό στίβο των πόλεων και της υπαίθρου αλλά και να αναβαθμίσει τον κοινωνικο-οικονομικό ρόλο που η σημερινή γυναίκα επιχειρηματίας καλείται να διαδραματίσει. Οι ενισχυμένες επιχειρήσεις συμβάλλουν έτσι στην αύξηση της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, αφενός απασχολώντας, στο μέτρο του μεγέθους τους βέβαια, πρόσθετο εργατικό δυναμικό, αφετέρου λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά στη δημιουργία άλλων θέσεων εργασίας και τοπικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Και μόνο η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης ως προς το ουσιώδες εθνικό και κοινοτικό κεκτημένο στον τομέα της ισότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας στη χώρα μας, που θα λειτουργήσει ως προθάλαμος μιας αλληλέγγυας και πολύμορφης κοινωνίας.