USEUM: Το «μουσείο» που «εσύ» δημιουργείς, φιλοδοξεί να κάνει την τέχνη «εύχρηστη»

Για την Φωτεινή Βαλεοντή το USEUM ξεκίνησε ως ένα κομμάτι του διδακτορικού της. Θυμάται την έκπληξή της όταν η πλατφόρμα είχε ακόμα πρώιμη μορφή και o Wonman Kim, ένας από τους αγαπημένους της καλλιτέχνες που σχεδιάζει για τη Nike ανέβασε 20 έργα του. Σήμερα η πλατφόρμα προσεγγίζει πια την τελική μορφή της εκθέτοντας περισσότερα από 12.000 έργα από όλο τον κόσμο. Συζητήσαμε για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, την επαυξημένη πραγματικότητα και φυσικά το USEUM, το οποίο πολλοί βαφτίζουν πλέον “Wikipedia της Τέχνης”…

Μαρίνα Αθηναίου: Φωτεινή γεννήθηκες και μεγάλωσες στη Σάμο, ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί που ένωνε τον ελλαδικό χώρο με τη Μ.Ασία, τις αυτοκρατορίες της Ανατολής, τις πλούσιες χώρες Βορρά και Νότου και την Αίγυπτο των Φαραώ σημειώνοντας από νωρίς εμπορική, οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη. Σήμερα ωστόσο τα πράγματα είναι διαφορετικά. Φαντάζομαι πως ιδιαίτερα το χειμώνα οι πολιτιστικές προσλαμβάνουσες που μπορεί να αποκομίσει κανείς, όντας στο νησί, είναι περιορισμένες. Ποιες είναι λοιπόν οι πολιτιστικές σου καταβολές, πως ξεκίνησε η σχέση σου με την τέχνη;

Φωτεινή Βαλεοντή: Πράγματι η Σάμος μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα είχε μεγάλη οικονομική κι εμπορική δραστηριότητα. Η πολιτιστική της αξία είναι ανεκτίμητη, μιας και στη Σάμο βρίσκονται μνημεία σαν το Ευπαλίνειο Όρυγμα, ενώ εκεί έζησε ο Πυθαγόρας (γνωστός κι ως Πυθαγόρας ο Σάμιος), ο Αίσωπος, ο Αρίσταρχος και άλλοι. Ζώντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν μπορείς πάρα να παραδεχτείς ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι κάτι με το οποίο ζεις και μεγαλώνεις. Η τέχνη είναι κάτι ιδιαίτερο, δεν σου καλύπτει κάποια άμεση ανάγκη, είναι κάτι άλλο γι' αυτό και πάντα μου κέντριζε το ενδιαφέρον. Ωστόσο αυτό που εμένα πραγματικά με συνάρπαζε, ήταν τα ίδια τα μουσεία. Μπαίνεις για παράδειγμα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σάμου και ξεχνάς τα πάντα, τη βαβούρα του δρόμου, τον περίγυρο... Αυτό ήταν και το πρώτο μουσείο που επισκέφθηκα. Το μυστήριο κι η λιτότητα του μου προκάλεσε δέος.

Μαρίνα: Πως προκύπτει τελικά το πρώτο παγκόσμιο μουσείο στο διαδίκτυο και ταυτόχρονα το πρώτο κοινωνικό δίκτυο συνεργατικής δημιουργίας για έργα τέχνης όλων των εποχών, η «Wikipedia της τέχνης» όπως πολλοί βαφτίζουν το USEUM;

Φωτεινή: Στο μεταπτυχιακό που έκανα στο Λονδίνο με θέμα τα Νέα Μέσα προσπάθησα να συνδυάσω την Πληροφορική που είχα σπουδάσει και πάντα μου άρεσε, με την άλλη μου «αγάπη», τα μουσεία. Τότε συνεργάστηκα για κάποια πιλοτικά projects με την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και το Θέατρο του Shakespeare. Το USEUM ξεκίνησε λίγο αργότερα από το διδακτορικό μου στο UCL με θέμα την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών προς όφελος της πολιτιστικής κληρονομιάς. Έχοντας δει τότε την ανάγκη για μια "Wikipedia της Τέχνης" που φιλοδοξεί να καλύψει η πλατφόρμα μας και με την βοήθεια και των καθηγητών μου, ξεκίνησε το USEUM.

Μαρίνα: Η λέξη USEUM είναι λέξη λατινική, το concept βεβαίως ελληνικό. Πως κατέληξες στο όνομα USEUM;

Φωτεινή: Κάποιος που το βλέπει αναγνωρίζει πρωταρχικά ότι πρόκειται για μουσείο. Κυρίως όμως το όνομα ξεκινά με το U, που σημαίνει ότι ουσιαστικά εσύ είσαι το USEUM. Στα ελληνικά το περιγράφω ως την Πινακοθήκη Τέχνης του Κόσμου, γιατί όχι μόνο εκθέτει 12.000 έργα καλλιτεχνών από 98 χώρες ανά τον κόσμο αλλά και γιατί δημιουργείται από αυτόν, μέσω της συνεργατικής δημιουργίας (crowdsourcing), και συνεπώς του ανήκει.

Μαρίνα: Επίτρεψε μου να πω ότι διακρίνω και μία τρίτη λέξη στην επωνυμία, την λέξη use.

Φωτεινή: Έχεις δίκιο, ήταν και αυτή μία από τις ιδέες μιας και ο στόχος της πλατφόρμας είναι να κάνει την τέχνη πιο προσιτή, πιο προσβάσιμη που σημαίνει ότι ο κόσμος μπορεί να την απολαύσει, αλλά και να την χρησιμοποιήσει με κάποιον τρόπο. Το USEUMShop για παράδειγμα, βαδίζει προς αυτήν την κατεύθυνση.

Μαρίνα: Με το USEUM καλύπτεται, λοιπόν, ένα μεγάλο κενό διάδρασης και γνώσης μιας και δεν προϋπήρχε τόσο μεγάλος όγκος τέχνης συγκεντρωμένος κάπου. Τι σημαίνει αυτό ποσοτικά και πρακτικά; Πόσα έργα, καλλιτέχνες, μουσεία, art libraries και φιλότεχνοι αλληλεπιδρούν αυτή την στιγμή προκειμένου να συνδράμουν στη δημιουργία αυτής της δεξαμένης τέχνης και με ποιόν τρόπο;

Φωτεινή: Με την συνεισφορά των φιλότεχνων και των ίδιων των καλλιτεχνών αυτή τη στιγμή το USEUM εκθέτει περισσότερα από 13.000 έργα, 1.200 καλλιτεχνών από 98 χώρες του κόσμου. Ο στόχος είναι να φτιαχτεί ένα ευρύ φάσμα τέχνης από το 1400, χρονολογία δημιουργίας των παλιότερων εκθεμάτων του USEUM, έως και σήμερα. Οι φιλότεχνοι συνεισφέρουν βαθμολογώντας έργα, τεκμηριώνοντας τα με λέξεις κλειδιά και προσθέτοντας νέους πίνακες στην έκθεση μας. Οι καλλιτέχνες επίσης έχουν αγκαλιάσει το USEUM, μιας και η πλατφόρμα τους βοηθάει στο να εκθέτουν και να προωθούν τη δουλειά τους, με τις εκθέσεις τους να έχουν χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες προβολές. Επωφελούνται ακόμη, από το USEUMShop, με το οποίο μπορούν να δημιουργούν και να πωλούν αντικείμενα μόλις μέσα σε λίγα λεπτά, χωρίς κόστος για τους ίδιους ενώ εισπράττουν το μεγαλύτερο ποσοστό του κέρδους των πωλήσεων. Πλέον έχουν πουληθεί προϊόντα από την Αυστραλία μέχρι τη Ρωσία.

Μαρίνα: Έχεις περιγράψει την επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality), που είναι και το θέμα του διδακτορικού σου στο UCL από όπου προέκυψε ουσιαστικά και το USEUM, ως εξής: «Πηγαίνεις στο Βρετανικό μουσείο στην αίθουσα για τον Παρθενώνα και βλέπεις ένα μάρμαρο ακαθορίστου σχήματος. Με την επαυξημένη πραγματικότητα μπορείς να δεις από την οθόνη του κινητού σου το άγαλμα τρισδιάστατο στην αρχική του μορφή και να συνειδητοποίησεις ότι αυτό το μάρμαρο ανήκε στην μετώπη του Παρθενώνα και ήταν το στήθος ενός πανύψηλου αγάλματος του Ποσειδώνα». Τι άλλες εφαρμογές μπορεί να βρει η συγκεκριμένη καινοτομία, αναφορικά με τα μουσεία και την πολιτιστική κληρονομιά;

Φωτεινή: Κατά μία έννοια, η επαυξημένη πραγματικότητα είναι το μέλλον. Αυτή τη στιγμή, χρησιμοποιούμε κάποια συσκευή για να βρούμε κάποια πληροφορία, ενώ η επαυξημένη πραγματικότητα φέρνει την πληροφορία σε εμάς εντάσοντάς την στο περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, με την εφαρμογή του USEUM για iPhone και iPad μπορεί κάποιος να εκτυπώσει μια ειδικά σχεδιασμένη σελίδα Α4 και αφού την τοποθετήσει στον τοίχο του, να δει πάνω του οποιοδήποτε πίνακα του USEUM θέλει, σαν να ήταν εκεί.

Ο στόχος της πλατφόρμας, όπως προανέφερα, είναι να γίνει η τέχνη πιο προσιτή: σε επίπεδο πληροφορίας, να μάθει λεπτομέρειες για κάποιον πίνακα, σε εικονικό επίπεδο, φέρνοντας οποιονδήποτε πίνακα στα χέρια των χρηστών και στη πραγματική πρόσβαση του έργου με το USEUMShop. Όσο για τις δυνατότητες της επαυξημένης πραγματικότητας στην πολιτιστική κληρονομιά, αυτές είναι πραγματικά ατέλειωτες. Ειδικά στους αρχαιολογικούς χώρους όπου υπάρχουν χιλιάδες εκθέματα μισοκατεστραμμένα, και δεδομένου ότι πολλές φορές δεν υπάρχει ο χρόνος για να διαβάζουμε κάθε καρτελάκι ώστε να φανταστούμε περί τίνος απομεινάρια πρόκειται, η επαυξημένη πραγματικότητα θα φέρει την επανάσταση. Ως τεχνολογία εφευρέθηκε και πρωτοεφαρμόσθηκε στο στρατό πριν 30 περίπου χρόνια, ενώ έγινε πιο γνωστή στο ευρύ κοινό μετά την εφεύρεση των έξυπνων κινητών τηλεφώνων. Ωστόσο παραμένει ακόμα μια ακριβή τεχνολογία, που υιοθετείται περισσότερο από πλούσιους τομείς, όπως αυτοκινητοβιομηχανίες και ιατροφαρμακευτικές εταιρείες. Τα μουσεία όντας μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που ο στόχος τους είναι η συντήρηση, φύλαξη και έκθεση της πολιτιστικής κληρονομιάς, θεωρούν την τεχνολογία δευτερευούσης σημασίας. Αργά ή γρήγορα ωστόσο πιστεύω η επίδραση της επαυξημένης πραγματικότητας στα μουσεία θα είναι συγκλονιστική.

Μαρίνα: Τι ακριβώς συμβαίνει με την πνευματική ιδιοκτησία των έργων, είναι ενδεχομένως ένας ανασταλτικός παράγοντας που έχετε επιτυχώς παρακάμψει;

Φωτεινή: Ουσιαστικά ναι. Προσπαθούμε πολύ και αυτή τη στιγμή ξέρουμε ότι τα περισσότερα έργα στο USEUM είναι απολύτως νόμιμα, καθώς είτε προέρχονται από art libraries και μουσεία που έχουν δώσει τα έργα τους για ελεύθερη χρήση, είτε συνεργαζόμαστε απευθείας με τους καλλιτέχνες, που ανεβάζουν οι ίδιοι τους πίνακές τους.

Μαρίνα: Αναφορικά με την ελληνική τέχνη συγκεκριμένα γίνεται στατιστικά εκτεταμένη χρήση του USEUM;

Φωτεινή: Ναι η Ελλάδα έχει στηρίξει πάρα πολύ το USEUM. Οι Έλληνες καλλιτέχνες και φιλότεχνοι το αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή, όταν το USEUM ήταν μόλις μία ιδέα, και επειδή ακριβώς υπήρχε τόσο μεγάλη αποδοχή από την Ελλάδα, μας ρωτούσαν αν αφορά μόνο την ελληνική τέχνη. Η στόχευσή μας ωστόσο αφορούσε πάντα όλο τον κόσμο με αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα έργα στο USEUM από 98 χώρες, ενώ το 93% των καλλιτεχνών προέρχονται από άλλες χώρες.

Μαρίνα: Που βρίσκεται η βάση της εταιρείας σου σήμερα και με πόσα άτομα συνεργάζεσαι;

Φωτεινή: Το USEUM έχει τη βάση του στο Λονδίνο και η ομάδα αποτελείται από 6 άτομα.

Μαρίνα: Ποια είναι πλέον η σχέση σου με την Ελλάδα και πως βλέπεις σήμερα εδώ την επιχειρηματική σκηνή;

Φωτεινή: Νομίζω ότι ιδιαίτερα στο χώρο των νέων επιχειρήσεων στο χώρο της τεχνολογίας η Αθήνα, που παρακολουθώ, πάει περίφημα γιατί γίνονται πολλές προσπάθειες και πλέον υπάρχουν και αρκετές επενδυτικές εταιρείες που τις υποστηρίζουν. Εγώ έχω εντυπωσιαστεί, γιατί όταν έφυγα από την Ελλάδα το 2009 δεν θυμάμαι να υπήρχε κάποιο 'startup ecosystem' και μέσα σε πέντε χρόνια αναπτύχθηκε με ραγδαίους ρυθμούς.

Μαρίνα: Τι θα συμβούλευες ώστε στην Ελλάδα, χώρα που κατέχει από τα πλουσιότερα πολιτιστικά αποθέματα, να κατορθώσουμε να προσεγγίσουμε και να αναδείξουμε επιχειρηματικά την πολιτιστική μας κληρονομιά και συνέχεια;

Φωτεινή: Η Ελλάδα έχει αστείρευτο πολιτιστικό πλούτο κι αυτό ελάχιστες χώρες μπορούν να το προσφέρουν. Στην Σάμο για παράδειγμα είναι γνωστό ότι πολλές φορές αναστέλλεται το χτίσιμο σπιτιών, καθώς στα θεμέλια ανακαλύπτονται αρχαία. Παλαιότερα θεωρούσα ότι ισχύει το ίδιο παντού αλλά στην Αγγλία συνειδητοποίησα ότι ουσιαστικά αποτελούμε εξαίρεση. Επιχειρηματικά ωστόσο, αν μπορούσα να συμβουλέψω σε κάτι τους νέους επιχειρηματίες θα τους έλεγα ότι τα μουσεία, μπορεί να μην έχουν τεράστια οικονομικά κεφάλαια να διαθέσουν για νέες εφαρμογές άμεσα, ωστόσο έχουν πολύ μεγάλη επιθυμία για συνεργασία και συναίσθηση του πόσο μπορεί η τεχνολογία να βοηθήσει στην προσέγγιση του κοινού.

Μαρίνα: Υπάρχουν ενδεχομένως μελλοντικά σχέδια που μπορούν να αποκαλυφθούν;

Φωτεινή: Για εμάς το USEUM φτάνει πλέον σε ένα κομβικό σημείο. Αρχικά όταν είχαμε κυκλοφορήσει το minimum viable product μας για δοκιμάσουμε αν θα έχει αποδοχή, χρησιμοποιούσα την πλατφόρμα κι εκνευριζόμουν λόγω της μέτριας ποιότητα της, την ίδια στιγμή βέβαια που ανέβαζε 20 έργα του ένας από τους αγαπημένους μου καλλιτέχνες, ο Wonman Kim που σχεδιάζει για τη Nike! Τον Σεπτέμβριο όμως η πλατφόρμα πια θα φτάσει πιο κοντά από ποτέ στην μορφή που ονειρευόμουν να την δω όταν ήταν μόλις μία ιδέα. Πραγματικά ανυπομονώ!