«Πεδίον δόξης λαμπρό» για τις startups στη Θεσσαλονίκη

Επιστροφή στην παλιά «κανονικότητα», είναι απίθανο να συμβεί: Θα περίμενε κανείς επιχειρήσεις να μην επιτρέψουν να ξαναγίνουν όμηροι «γυρισμάτων» της τύχης όπως η πανδημία, και θα περίμενε επιχειρήσεις να ψάχνουν τρόπους να μην ξαναπαγιδευτούν οι πελάτες τους. Επιπλέον, ψηφιακές συνήθειες εκτοξεύτηκαν. Όλα αυτά, συνδυαστικά, προσφέρουν «πεδίον δόξης λαμπρό» για startups. Έτσι, οι startups στην σημερινή συγκυρία έχουν έναν τριπλό ρόλο:

• Να δημιουργήσουν οικονομική δραστηριότητα, συμβάλλοντας καινοτόμες λύσεις για την καλύτερη λειτουργία της οικονομικής, αλλά και κοινωνικής ζωής.
• Να καλύψουν μέρος της ανεργίας που προέκυψε από την κατάρρευση επιχειρήσεων που δεν ήταν προετοιμασμένες να υποστούν τα σόκ των τελευταίων 12 ετών.
• Να συμβάλλουν σε ένα κλίμα και μία κουλτούρα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας που θα συνεισφέρει στην επίτευξη των προηγουμένων δυο στόχων.

Με την ώσμωση που προκαλείται από την κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού, οι startups επηρεάζουν όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας.

Ένα νέο οικοσύστημα

Στην Θεσσαλονίκη, μια πόλη που χαρακτηρίζεται από συντηρητισμό στο κοινωνικό, αλλά και στο οικονομικό επίπεδο, τα πράγματα άρχισαν σιγά σιγά να αλλάζουν γύρω στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2010 που είδαν, μεταξύ άλλων, και τη δημιουργία εταιριών διεθνούς εμβέλειας. Στο τομέα των startups τα βήματα είναι δειλά. Η δημιουργία τεχνοβλαστών από το ΑΠΘ «απογειώνεται» από τα μέσα της δεκαετίας και πέρα.

Πρωτοβουλίες που συνέβαλαν στο ξεκίνημα ενός οικοσυστήματος ήταν το γνωστό «Open-Coffee» και το SKG-Tech – ένας οργανισμός που κάλυπτε άτομα και άτυπες ομάδες, κυρίως στον χώρο του λογισμικού. Το 2015 ο Δήμος Θεσσαλονίκης ξεκίνησε το ΟΚ!Thess για να βοηθήσει νέους ανθρώπους να δοκιμάσουν να επιχειρήσουν με:

• Τη στήριξη επίδοξων επιχειρηματιών στα πρώτα τους βήματα με (α) τη διάθεση χώρου εργασίας με σύγχρονη τεχνολογική υποδομή και (β) ένα πρόγραμμα εντατικής κατάρτισης και συμβουλευτικής, που οδηγεί, όταν πρέπει, σε επαφές με δυνητικούς χρηματοδότες. Σήμερα, τέσσερα χρόνια αργότερα, το ΟΚ!Thess βρίσκεται στον 12ο κύκλο θερμοκοίτισης.
• Την καταλυτική δράση για την ωρίμανση ενός οικοσυστήματος καινοτομίας, φιλοξενώντας και συνδιοργανώνοντας σχετικά δρώμενα στην πόλη, προσπαθώντας να υπάρξει ένα μόνιμο σημείο αναφοράς για την επιχειρηματικότητα και τη καινοτομία.

Τα τελευταία 2 χρόνια, η πρόοδος στην πόλη συνεχίστηκε, με πολλές ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ενισχυμένη και από την πανδημία που έφερε μεγάλη ζήτηση για τεχνολογικές λύσεις αλλά και για καινοτομία. Είναι πια σαφές πως η ενασχόληση με την τεχνολογία και την καινοτομία προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Η «συντηρητική καινοτομία»

Στην Θεσσαλονίκη, με λίγες, αλλά πολύ σημαντικές, εξαιρέσεις, η μεγάλη πλειοψηφία των startups των τελευταίων ετών επιδίδεται σε «συντηρητική καινοτομία»: Μικρές επιχειρήσεις, δειλά βήματα, σχετικά χαμηλό επίπεδο τεχνολογίας, ώστε μια ενδεχόμενη αποτυχία να μην έχει μεγάλο αντίκτυπο στον καινοτόμο επιχειρηματία. Ο φόβος της αποτυχίας και του κόστους της, σταματάει νέους με καλές ιδέες και ο συντηρητισμός στην εξέλιξη της επιχείρησης συχνά καταλήγει σε αποτυχία. Η σημερινή συγκυρία, όμως δίνει ευκαιρίες για εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας και τα πανεπιστήμια της πόλης μπορούν να συμβάλλουν σαν υποστηρικτές, αλλά και σαν εταίροι των startups, με κάποιο σχήμα που δεν θα παρουσιάζει κινδύνους ασύμβατους με δημόσιο οργανισμό.

Το μεγαλύτερο ατού της Θεσσαλονίκης αναγνωρίζεται από όλους πως είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Αν όμως αυτό το δυναμικό δεν χαρακτηρίζεται –πέρα από την τεχνογνωσία– και από μια κουλτούρα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, περιορίζεται στο να εξυπηρετεί οικονομικούς παίκτες αλλού στην Ελλάδα, στην καλύτερη περίπτωση, ή στο εξωτερικό. Το brain-drain των τελευταίων χρόνων δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, αλλά και στην έλλειψη ελκυστικού περιβάλλοντος για ανήσυχα μυαλά. Επιδότηση μισθών δεν θα το αντιστρέψει – χρειάζεται να αλλάξει το περιβάλλον που ξεκινάει από την έρευνα και καταλήγει στην αγορά.

Τα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης βγάζουν εξαιρετικούς επιστήμονες αλλά όχι απαραίτητα εξαιρετικούς επιχειρηματίες. Η πραγματικότητα είναι ότι (σχεδόν) κανείς δεν πετυχαίνει με την πρώτη και είναι σημαντικό μια startup να ανακαλύψει σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα αν η ιδέα της έχει ελπίδες στην αγορά και, αν όχι, να την εγκαταλείψει, ή να βρει άλλη ιδέα με αυξημένη πλέον εμπειρία. Η επιτυχία είναι επιθυμητή, αλλά μπορεί να είναι είναι εύθραυστη χωρίς την εμπειρία που προσφέρει η αποτυχία.

Διαδοχικές αποτυχίες, βέβαια, δεν οδηγούν πάντα σε επιτυχία. Η αποκτημένη πείρα όμως είναι κέρδος στην καριέρα των νέων που επιχείρησαν. Στην πορεία ενός κύματος δημιουργίας startups θα υπάρχουν λίγες συγκριτικά επιτυχίες. Ωστόσο, το ανθρώπινο δυναμικό που αφήνουν πίσω οι αποτυχίες έχει πολύτιμα προσόντα για απασχόληση, είτε σε startups που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης, είτε σε ώριμες εταιρίες που έχουν ανάγκη ακριβώς από το προσωπικό που έμεινε πίσω: άρτια εκπαιδευμένα άτομα από το πανεπιστήμιο, ανοιχτά στην καινοτομία και με γνώση του τι θα πει «πελάτης» και τι θα πει «αγορά». Η αποτυχία είναι ένα φυσικό συμπλήρωμα στις σπουδές, αρκεί να έρχεται γρήγορα, και αρκεί να εκλείψει η προκατάληψη σε βάρος της.

Χρηματοδότηση και τοπική αγορά

Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες, τύπου OK!Thess, και το γενικότερο κίνημα που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια, που συμβάλλει στη προσέλκυση επενδύσεων, συμβάλλει στην δημιουργία του κλίματος καινοτομίας. Στην ίδια περίοδο, υπήρξε μια σημαντική βελτίωση στις ευκαιρίες χρηματοδότησης μέσα από διάφορα εγχώρια και ευρωπαϊκά προγράμματα όπως το Equifund. Αυτά δίνουν σημαντική βοήθεια στην ανάπτυξη, αν και το γεγονός ότι κανένα από τα funds που δημιουργήθηκαν δεν έχει την έδρα του στην Θεσσαλονίκη, δεν βοηθάει στην αποφυγή ενός brain drain από τη Θεσσαλονίκη στην πρωτεύουσα, όπου άλλωστε βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής τοπικής αγοράς.

Ενώ έχουν γίνει σημαντικές πρόοδοι στην χρηματοδότηση, ώριμων κυρίως, startups, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο κενό στη χρηματοδότηση του διαστήματος ανάμεσα στην επαλήθευση μιας ιδέας και την πρώτη είσοδο στην αγορά –την λεγόμενη «κοιλάδα του θανάτου». Ο ρόλος του Δημοσίου είναι, και πρέπει να είναι, περιορισμένος, καθώς το Δημόσιο δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει προτάσεις χρηματοδότησης επί της ουσίας. Πρέπει να περιορίζεται στη (μη οικονομική) στήριξη σε προ-θερμοκοιτίδες όπως το OK!Thess στα πρώτα βήματα της διερεύνησης της ιδέας, ελαχιστοποιώντας έτσι την ανάγκη για τη χρηματοδότηση που χρειάζεται για να ξεκινήσει σαν επιχείρηση.

Αυτό που λείπει είναι η πραγματική δραστηριοποίηση «επιχειρηματικών αγγέλων» (Business Angels) που να χειρίζονται ιδιωτικά κεφάλαια αλλά που η συμβολή τους να μην είναι μόνο οικονομική. Ο ιδανικός επιχειρηματικός άγγελος, εκτός από την εξεύρεση χρηματοδότησης, είναι σε θέση να δώσει οικονομικές και διαχειριστικές συμβουλές, να προωθήσει το προϊόν της startup στην αγορά, να εξασφαλίσει διεθνή δικτύωση κ.λπ.

Το θέμα του μεγέθους της τοπικής αγοράς είναι μια άλλη πρόκληση στην ανάπτυξη της καινοτομίας στη Θεσσαλονίκη. Ακόμη και μια startup που έχει σαν στόχο τη διεθνή αγορά, χρειάζεται τις περισσότερες φορές μια υγιή τοπική αγορά σαν εφαλτήριο –είτε για την επαλήθευση της ιδέας, είτε για μια επαρκέστερη οικονομική βάση. Ακραίο παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, όπου πριν ένα προϊόν βγει στη διεθνή αγορά έχει δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες μέσα στις ΗΠΑ –προσδίδοντας στο προϊόν την αξιοπιστία που χρειάζεται για να πετύχει. Η τοπική αγορά της Ελλάδας είναι μικρή και της Θεσσαλονίκης πολύ μικρότερη.

Η Θεσσαλονίκη έχει μια εξέχουσα θέση σε σχέση με τους βόρειους γείτονες: μια στενότερη συνεργασία σε βαλκανικό επίπεδο θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία μιας μεγαλύτερης βαλκανικής αγοράς που να είναι η τοπική αγορά όλων μας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο από την ίδια την αγορά. Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι η αχίλλειος πτέρνα όλων των startups είναι τα πρώτα βήματα που απαιτούν μικρές σχετικά χρηματοδοτήσεις και στήριξη στη διαχείριση μιας επιχείρησης, μια ανοιχτή αγορά για επιχειρηματικούς αγγέλους θα μπορούσε να συμβάλλει σε αυτή την κατεύθυνση: Ένας Βούλγαρος που επένδυσε σε μια ελληνική startup έχει συμφέρον να προωθήσει το ελληνικό προϊόν στην Βουλγαρία και αντιστρόφως. Είναι ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος που βοηθάει τις startups να επεκταθούν.