Πώς οι επιχειρήσεις ωφελούνται από τη διασύνδεση τους με τα πανεπιστήμια

Η δυνατότητα εκμετάλλευσης και εν γένει αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων των μελών ΔΕΠ των ελληνικών Πανεπιστημίων παρέχεται καταρχήν μέσω των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας αυτών.

Οι Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας των ελληνικών Πανεπιστημίων, γνωστοί και ως «Επιτροπές Ερευνών» ή «ΕΛΚΕ», διαθέτουν στην πλειονότητά τους ειδικές μονάδες καινοτομίας, ανάπτυξης και προγραμματισμού έργων, οι οποίες συνδράμουν τα μέλη ΔΕΠ και το προσωπικό του ΑΕΙ, ιδίως, ως προς:

• Τη διασύνδεση της ακαδημαϊκής κοινότητας και των επιχειρήσεων με σκοπό την παροχή στοχευμένης εφαρμοσμένης έρευνας.
• Την κατοχύρωση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (διπλώματα ευρεσιτεχνίας, πιστοποιητικά υποδειγμάτων χρησιμότητας κ.α.) ή/και στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας.
• Την παροχή συνδρομής και νομικής υποστήριξης ως προς την κατάρτιση συμβάσεων συνεργασίας με εξωπανεπιστημιακούς φορείς / παράγοντες για την από κοινού εκμετάλλευση της διανοητικής ιδιοκτησίας.

Τα αποτελέσματα της ερευνητικής δραστηριότητας που διεξάγεται στα ελληνικά Πανεπιστήμια, δύνανται να αξιοποιηθούν μέσω μίας σειράς «εργαλείων» μεταφοράς τεχνολογίας, που πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση και να επιλέγεται η βέλτιστη για κάθε ειδική περίπτωση λύση.

Συμβάσεις Μεταφοράς Τεχνολογίας

Η μεταφορά και αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων των έργων που υλοποιούνται στον πανεπιστημιακό χώρο είναι δυνατή -μεταξύ άλλων- μέσω της σύναψης Συμβάσεων Μεταφοράς Τεχνολογίας, επιτρέποντας τη συνεργασία και σύμπραξη πανεπιστημιακών και ερευνητών με τη βιομηχανία και τις επιχειρήσεις, για τη βελτίωση των προϊόντων και υπηρεσιών τους, τη δημιουργία νέων μεθόδων, λογισμικών και μέσων για τη βελτίωσή τους. Η σύναψη συμβάσεων μεταφοράς τεχνολογίας επιτρέπει στα Πανεπιστήμια, μέσω των ΕΛΚΕ αυτών, να καταστεί δυνατή η εμπορική εκμετάλλευση συγκεκριμένων ερευνητικών αποτελεσμάτων και η εισροή κεφαλαίων από την είσπραξη δικαιωμάτων royalties μέσω των οικείων ΕΛΚΕ, προς όφελος του Πανεπιστημίου και του δημιουργού του εν λόγω ερευνητικού έργου. Προκριτέα προϋπόθεση της σύναψης σύμβασης μεταφοράς τεχνολογίας είναι η προηγούμενη κατοχύρωση της διανοητικής ιδιοκτησίας (μέσω διπλώματος ευρεσιτεχνίας), για τη βέλτιστη προστασία της εφεύρεσης και την μη εκ των υστέρων προβολή διεκδικήσεων από τρίτους αναφορικά με την προστατευόμενη μέσω του διπλώματος ευρεσιτεχνίας εφεύρεση.

Εταιρείες επιχειρήσεων έντασης γνώσης – Τεχνοβλαστοί

Ένα άλλο χρήσιμο και ευρέως διαδεδομένο μέσο αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων είναι η συμμετοχή των Πανεπιστημίων σε επιχειρήσεις έντασης γνώσης ή εταιρείες τεχνοβλαστούς (spin off εταιρείες).

Η ίδρυση τεχνοβλαστών ή spin off εταιρειών ερείδεται στις διατάξεις του Π.Δ. 17/2001, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 3777/2009 και του άρθρου 11 παρ. 2 γ΄ του ν. 2919/2001, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 4 του ν. 3440/2006 και ισχύει. Οι spin off εταιρίες αποτελούν επιχειρήσεις, οι οποίες συστήνονται με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση της διανοητικής ιδιοκτησίας ενός ΑΕΙ, με τη συμμετοχή μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας, που συμμετείχαν στην εν γένει ανάπτυξη της διανοητικής ιδιοκτησίας.

Ως σκοπός του Π.Δ. 17/2001 ορίζεται η ενθάρρυνση της δημιουργίας και της ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα, για την εφαρμογή καινοτόμων επιχειρηματικών σχεδίων και την εκμετάλλευση της γνώσης που παράγεται σε ερευνητικά εργαστήρια, τεχνολογικούς φορείς καθώς και σε παραγωγικές μονάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, από άτομα υψηλού επιπέδου τεχνικής και επιστημονικής εκπαίδευσης, με την συνδρομή εμπειρογνωμόνων στην επιχειρηματική λειτουργία, παραγωγικών μονάδων και ιδιωτικών χρηματοδοτικών Οργανισμών.

Στις διατάξεις του Π.Δ. 17/2001 δύνανται να ενταχθούν: (α) φυσικά και νομικά πρόσωπα που διαθέτουν τεχνογνωσία για παραγωγή νέων προϊόντων ή και παροχή υπηρεσιών έντασης γνώσης (β) φορείς παραγωγής γνώσης, (γ) επιχειρήσεις που έχουν ιδρύσει οι ανωτέρω με ή χωρίς τη συνδρομή τρίτων, όπως χρηματοδοτικών οργανισμών, συμβούλων διοίκησης και διαχείρισης, μεταποιητικών και κάθε άλλης φύσης επιχειρήσεων, (δ) εταιρείες επιστημονικών και τεχνολογικών πάρκων, (ε) εταιρείες συμμετοχών επιχειρηματικού κεφαλαίου και άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί.

Αντίστοιχα, στους δικαιούχους που προβλέπονται στο άρθρο 3 παρ. 1 του Π.Δ. 17/2001 περιλαμβάνονται τα Α.Ε.Ι., τα ερευνητικά κέντρα, τα μέλη διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού των ανωτέρω, οι ερευνητές, οι ειδικοί λειτουργικοί επιστήμονες, το τεχνικό προσωπικό αυτών, οι συνεργαζόμενοι και επισκέπτες ερευνητές, καθώς και μεταπτυχιακοί φοιτητές.

Σύμφωνα με απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου (αριθ. 899/2017) έχει νομολογηθεί ότι για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων τεχνοβλαστών, κύριο γνώρισμα των οποίων είναι η αξιοποίηση και ανάπτυξη πρωτογενών ερευνητικών δραστηριοτήτων, με στόχο τη διάθεση καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών στην εγχώρια και διεθνή αγορά, απαιτείται η υποβολή, εκ μέρους της υπό χρηματοδότηση επιχείρησης, φακέλου, στον οποίο απαραιτήτως περιλαμβάνονται τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που θα συνεργαστούν στην επιχείρηση, οι φάσεις και ο χρόνος συμμετοχής εκάστου εξ αυτών, στοιχεία που προσδιορίζουν την προσωπική σύνθεση, την επιστημονική αρτιότητα του τεχνοβλαστού, αλλά και το προς υλοποίηση φυσικό αντικείμενο, το οποίο, ως εκ της στενής του σύνδεσης με τον φορέα της τεχνογνωσίας, δεν μπορεί να αποχωρισθεί από το υποκείμενο που το εκτελεί.

Η επιχειρηματική πρόταση του τεχνοβλαστού αποτελεί τη βάση για την κατάρτιση της οικείας σύμβασης μεταξύ της χρηματοδοτούμενης επιχείρησης και του Υπουργού Ανάπτυξης, ο οποίος, αποδεχόμενος τη σχετική πρόταση, κατ’ ουσία εγκρίνει τη χρηματοδότηση. Το Υπουργείο καλύπτει αποκλειστικώς τις δαπάνες που αναφέρονται στη σύμβαση, υπό τον όρο ότι είναι σύμφωνες με την εγκριθείσα επιχειρηματική πρόταση του τεχνοβλαστού. Ούτως, οι όροι της σύμβασης και της επιχειρηματικής πρότασης δεσμεύουν τις επιχειρήσεις που υλοποιούν τέτοιου είδους προγράμματα. Οι αντίστοιχες δε δαπάνες καταβάλλονται, εφόσον καλύπτονται από την καταρτισθείσα σύμβαση και προβλέπονται στην επιχειρηματική πρόταση του τεχνοβλαστού, όπως έγινε αποδεκτή από τον Υπουργό Ανάπτυξης. Σε αντίθετη περίπτωση, οι μη καλυπτόμενες από το συμβατικό αντικείμενο δαπάνες στερούνται κατ’ άρθρο 6 παρ. 1 του Π.Δ. 17/2001 νόμιμης αιτίας και αναζητούνται ως αχρεωστήτως καταβληθείσες.

Οι spin off εταιρείες ή τεχνοβλαστοί, εκμεταλλευόμενες την παραγόμενη γνώση και τα ερευνητικά αποτελέσματα των ερευνητικών εργαστηρίων και ερευνητικών ομάδων των Πανεπιστημίων, έχουν ως στόχο την εκμετάλλευση των ερευνητικών αποτελεσμάτων εντός και εκτός συνόρων και την μετατροπή και μετουσίωση των καινοτόμων ερευνητικών ιδεών σε τεχνολογικά καινοτόμα προϊόντα ή τεχνολογικά καινοτόμες διενέργειες και διαδικασίες.

Η αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων μπορεί να λάβει χώρα και μέσω τεχνοβλαστού, με εκχώρηση δικαιωμάτων αξιοποίησης τεχνολογίας από το ΑΕΙ. Η βασική διαφοροποίηση μεταξύ μιας συνήθους επιχείρησης και ενός τεχνοβλαστού συνίσταται στο γεγονός ότι η κινητήρια δύναμη του τεχνοβλαστού εκκινεί από το μέλος ΔΕΠ / ερευνητή και όχι από έναν επενδυτή / επιχειρηματία, όπως είναι το συνήθως συμβαίνον στις εμπορικές επιχειρήσεις, είθισται δε να αποδίδονται δικαιώματα χρήσης (royalties) στον οικείο ΕΛΚΕ.

Νομική κατοχύρωση συμφωνιών - συμπράξεων

Οι συμπράξεις και συνέργειες μεταξύ αφενός θυλάκων καινοτομίας και αφετέρου οξυδερκών επιχειρηματιών και επενδυτών που αναζητούν και επιλέγουν συγκεκριμένες μεταξύ περισσότερων ερευνητικών ιδεών, για να παράσχουν την έμπρακτη υποστήριξή τους σε αυτές που θα «κάνουν τη διαφορά» και θα μπορέσουν να επιβιώσουν σε ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, καταδεικνύουν τη σκοπιμότητα και αναγκαιότητα οχύρωσης των συμπράξεων αυτών με το κατάλληλο νομικό ένδυμα που θα επιτρέψει τη βιωσιμότητα και την μελλοντική εξέλιξη της συνέργειας μεταξύ πανεπιστημίου και ιδιωτών.

Η παράλληλη οχύρωση με ρήτρες μη ανταγωνισμού (non-compete clause), εμπιστευτικότητας, προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας και η πρόβλεψη για την περαιτέρω αξιοποίηση και τυχόν επιπλέον παραμέτρων αξιοποίησης της διανοητικής ιδιοκτησίας που τυχόν προκύψουν κατά την εφαρμογή και παραγωγή στην πράξη, μπορούν να συμβάλλουν στη βέλτιστη αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και την προστασία των συμβαλλομένων, με σκοπό τη βιωσιμότητα και ανάπτυξη της συνεργασίας.

Προγράμματα και εργαλεία χρηματοδότησης

Συνέργειες μεταξύ Πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων επιτυγχάνονται και διευκολύνονται και μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων και προγραμμάτων (ΥΠΑΝ και άλλων Υπουργείων), στο πλαίσιο των οποίων υλοποιούνται προγράμματα συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημιακών και ερευνητικών φορέων αφενός και ιδιωτικών επιχειρήσεων αφετέρου.

Μάλιστα, κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, η ΓΓΕΤ στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της Στρατηγικής Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (RIS3), που αποτελούσε εκ των προτέρων προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Καινοτομία, χρησιμοποίησε ως βασικό εργαλείο για τον σχεδιασμό της Στρατηγικής, την «Επιχειρηματική Ανακάλυψη», ήτοι τον εντοπισμό επιχειρηματικών ευκαιριών μέσα από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η έρευνα και η καινοτομία και η μετατροπή τους σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Σκοπός της εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS3) είναι η εστιασμένη παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με βασικό πυλώνα την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία για την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και τη δημιουργία βιώσιμης απασχόλησης με σεβασμό στον άνθρωπο και στην κοινωνία, στο περιβάλλον και στον πολιτισμό, αποσκοπώντας -μεταξύ άλλων- στη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών για την αποτελεσματική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας.

Θεσσαλονίκη – ένα κέντρο έρευνας και καινοτομίας

Στη Θεσσαλονίκη εδρεύουν τρία Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, στο οποίο έχουν συγχωνευθεί δυνάμει του ν. 4610/2019 τα τρία ΤΕΙ (Α.Τ.Ε.Ι.Θ., Τ.Ε.Ι. Κ.Μ., Τ.Ε.Ι. Α.Μ.Θ.) και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, τα οποία μέσω των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας, διαθέτουν όλα τα αναγκαία εργαλεία και μέσα για την επίτευξη αποτελεσματικών και ευέλικτων συμπράξεων που μπορούν να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν τα αποτελέσματα της αριστείας και της έρευνας του ακαδημαϊκού προσωπικού τους και των μελών των ομάδων έργων τους, μέσω συνεργειών που επενδύουν στη γνώση και την καινοτομία.

Η δε συμβολή των ερευνητικών κέντρων που εδρεύουν στην πόλη, με προεξάρχον το ΕΚΕΤΑ, είναι αποφασιστική για την βέλτιστη εκμετάλλευση συμπράξεων έρευνας και καινοτομίας και την επίτευξη προστιθέμενης αξίας που αφήνει το αποτύπωμά της στην αγορά και την οικονομία.

Η διασύνδεση όλων των ανωτέρω καθίσταται αναγκαία και ανατροφοδοτείται από το θετικό κλίμα που δημιουργείται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης ενόψει της ίδρυσης και ανάπτυξης του Thess-INTEC, το οποίο θα αποτελέσει το πρώτο Τεχνολογικό Πάρκο 4ης γενιάς στην ευρύτερη περιοχή. Το «στοίχημα», επομένως, για την εισαγωγή της Θεσσαλονίκης στον διεθνή χάρτη των περιοχών έρευνας & καινοτομίας είναι ante portas και πρέπει να κερδηθεί.