Για να προλάβω τους επικριτές η εμπειρική παρατήρηση σε πραγματικές συνθήκες, δίχως ενεργή εμπλοκή του παρατηρητή ούτε επίγνωση των υποκειμένων ότι κάποιος τους παρατηρεί, είναι διαδεδομένη ερευνητική μέθοδος σε επιστήμες που αφορούν στον άνθρωπο.
Παραδέχομαι όμως ότι δεν ακολούθησα συστηματική καταγραφή των δεδομένων που θα μπορούσαν να αναλυθούν περισσότερο δομημένα και πιθανότατα στατιστικά σε δεύτερη φάση. Όταν όμως τα χαρακτηριστικά που παρατηρείς επιβεβαιώνονται σε επόμενες ανάλογες εμπειρίες, αυτό αρκεί για να καταλήξεις σε κάποια αρχικά συμπεράσματα και να δημοσιεύσεις ένα άρθρο καταγραφής μιας άποψης.
Τι είναι γνώση, άραγε; Πώς την ορίζουμε; Έχουμε επίγνωση της ίδιας της γνώσης; Βάσει αυτών των ερωτημάτων είναι που ονόμασα αυθαίρετα και συμβολικά τις δύο γενικές κατηγορίες ανθρώπων που (θεωρούν) ότι την κατέχουν: οι Γνώστες και τα Μηρυκαστικά της Γνώσης. Ποιες είναι οι διαφορές τους και πώς, κατ’ επέκταση, τους ξεχωρίζουμε; Αρχικά, και οι δύο κατηγορίες ανθρώπων εκλαμβάνονται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο ως ειδικοί σε έναν τομέα. Οι μεν Γνώστες όμως έχουν ουσιαστική γνώση του αντικειμένου εξειδίκευσής τους, ενώ τα δε Μηρυκαστικά έχουν την ψευδαίσθηση της ολοκληρωμένης γνώσης. Η ικανότητα των μηρυκαστικών περιορίζεται στο να απομνημονεύουν πληροφορίες και να τις αναπαράγουν, δίχως να μπορούν να τις επεξεργαστούν με κριτική σκέψη, ούτε κατά συνέπεια να εξελίξουν τη γνώση τους και να την προσαρμόσουν.
Γνώση δεν είναι μόνο μνήμη και η ευφυία δεν χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από την ικανότητα ανάκλησης δεδομένων. Η πραγματική νοημοσύνη υφίσταται στον ιδανικό συνδυασμό των πληροφοριών που διαθέτει ένας άνθρωπος, τόσο σε πραγματικό χρόνο όσο και από μνήμης, με σκοπό να πάρει την καλύτερη (ορθότερη) απόφαση. Όσον αφορά στη γνώση, λοιπόν, δεν έχει τόση σημασία το τι γνωρίζουμε αλλά πώς το αξιοποιούμε όταν καλούμαστε να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις. Διαφορετικά, είναι απλά λόγια σε ανούσιες συζητήσεις μέσα σε μια παρέα ανθρώπων, γνωστά και ως αμπελοφιλοσοφίες.
Αυτοί που γνωρίζουν πραγματικά έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό ότι αναγνωρίζουν τα όριά τους. Αντιλαμβάνονται πως όσα κι αν έχουν μάθει υπάρχουν περισσότερα ακόμα που πρέπει να γνωρίσουν και αυτό τους καθιστά ανοιχτούς σε νέες ιδέες και απόψεις. Έτσι, μπορούν να σκεφτούν ευέλικτα και να αξιοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα δεδομένα (υπάρχοντα και νέα) προτού πάρουν μια απόφαση ή δώσουν μια συμβουλή, οι οποίες αποφάσεις ή συμβουλές δημιουργούνται κατά περίπτωση, δεν προωθούνται ως γενικευμένοι αφορισμοί. Αναγνωρίζουν δηλαδή τη μοναδικότητα των περιστάσεων και του τρόπου προσέγγισής τους. Από αυτούς τους ανθρώπους, τους αληθινούς γνώστες, θα ακούσετε τις λέξεις «δεν ξέρω», όταν δε γνωρίζουν κάτι, ή «θα ρωτήσω/ψάξω να μάθω», όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι απόλυτα σίγουροι ή ότι χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να δώσουν μια τεκμηριωμένη και έγκυρη απάντηση. Θα διακρίνετε σε αυτούς τους ανθρώπους μια σεμνότητα και σεβασμό στη γνώση που καμιά φορά παρεξηγείται και εκλαμβάνεται ως αδυναμία.
Εκεί είναι που «κερδίζουν» έδαφος τα μηρυκαστικά της γνώσης. Παρουσιάζουν τους εαυτούς τους και τις ιδέες τους με αυτοπεποίθηση και πομπώδη λόγο, πείθοντας το κοινό τους για την απόλυτη αυθεντία τους. Δεν είναι απαραίτητα επίβουλη η συμπεριφορά τους, συνήθως έχουν πείσει και τους εαυτούς τους ότι έχουν κατακτήσει τη γνώση και δε χωράει η οποιαδήποτε αμφισβήτηση. Η γνώση όμως δεν κατακτιέται κι αυτό το έχουμε δει στην ιστορία της επιστήμης όπου μια νέα θεωρία έρχεται να ανατρέψει την παλιά, η οποία θεωρούταν απόλυτη και δεδομένη. Η εξέλιξη δεν έρχεται με δογματισμούς αλλά μέσα από την αμφισβήτηση και την αναζήτηση. Τα μηρυκαστικά λοιπόν είναι αλαζονικά πλάσματα, δε δέχονται άλλες απόψεις και φυσικά ούτε αντιρρήσεις για τις ικανότητές τους. Ο λόγος που δε δέχονται το διαφορετικό είναι επειδή δεν έχουν την ικανότητα να παρεκκλίνουν από αυτά που έχουν μονοδιάστατα απομνημονεύσει. Τα ακολουθούν πιστά και τυφλά, δίχως να ενεργοποιούν την εξεταστική και αναλυτική (λογική) τους σκέψη, προσαρμόζοντας τη γνώση τους στους αναδυόμενους παράγοντες κάθε ξεχωριστής περίστασης.
Είναι αυτονόητο πως και αυτό που περιγράφουμε εδώ δεν είναι απόλυτο ούτε μπορούμε να εντάξουμε τους ανθρώπους σε μια κατηγορία επειδή είδαμε ένα πιθανό χαρακτηριστικό. Την επόμενη φορά όμως που θα δούμε έναν άνθρωπο να παρουσιάζεται ως αυθεντία και να μη δέχεται να εξετάσει κάποια διαφορετική άποψη, ενώ παράλληλα δε θα μπορεί να προσαρμόσει τις γνώσεις και τα μοντέλα που ακολουθεί σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση, τότε μάλλον θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί. Η γνώση δεν είναι μόνο μνήμη, είναι περισσότερο ευελιξία και προσαρμογή, μέσα από το συνδυασμό δεδομένων και νέων πληροφοριών.
Σχόλια