Μάθηση και αλλαγή συμπεριφοράς στο χώρο εργασίας. Μαθήματα από τις επιστήμες του νου

Οι επιστήμες που μελετάνε τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως αντίληψη, προσοχή, μάθηση, μνήμη, σκέψη, συνείδηση, έχουν δείξει ότι οι συμπεριφορές που εκδηλώνει ένας οργανισμός μαθαίνονται μέσα από τα επαναλαμβανόμενα ερεθίσματα.

Η λειτουργία της μάθησης είναι συνυφασμένη με τη μακροχρόνη μνήμη, η οποία επιπλέον ενισχύεται με την ένταση της προσοχής που εκδηλώνει ο άνθρωπος κατά τη διαδικασία της αντίληψης ενός ερεθίσματος.

Σύμφωνα με μελέτες της εγκεφαλικής λειτουργίας, οι άνθρωποι έχουν δυο ανταγωνιστικές στρατηγικές, εκείνη της αντίληψης και εκείνη της λογικής. Ως αντίληψη, εδώ, εννοούνται οι μαθημένες παγιωμένες συμπεριφορές, εκείνες που χρησιμοποιούμε για να αντιδράσουμε σε κάποιο ερέθισμα, σε μια δεδομένη κατάσταση. Για να αλλάξει αυτό, πρέπει να γίνει μια γνωστική αναστολή, να «διακόψουμε» τη μαθημένη συμπεριφορά και με τη διεργασία της λογικής να επεξεργαστούμε εκ νέου τα δεδομένα για να καταλήξουμε σε μια διαφορετική συμπεριφορά.

Για να μάθει ο άνθρωπος καινούργιες γνώσεις και συμπεριφορές, ουσιαστικά, πρέπει να μπει στη διαδικασία να αμφισβητήσει τα ήδη μαθημένα, κάτι που απαιτεί περισσότερη ενέργεια, άρα και κόπωση. Αυτός είναι ίσως ο λόγος που παρατηρείται η αντίσταση στην όποια αλλαγή. Το δύσκολο, συνεπώς, δεν είναι να μάθει ο άνθρωπος, αλλά να ξεμάθει. Το ισχυρό κίνητρο είναι αυτό που θα τον ωθήσει προς τη νέα συμπεριφορά εις βάρος της παλαιάς. Η θέληση, δηλαδή, είναι το κλειδί.

Αν διοικούμε ανθρώπους και θέλουμε να μάθουν νέες γνώσεις ή να αλλάξουν τις συμπεριφορές και τις συνήθειες (π.χ. αναδιοργάνωση διαδικασιών), αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να τους παρακινήσουμε. Το συναίσθημα είναι ο συντελεστικός παράγοντας που θα τους τραβήξει την προσοχή και θα τους ωθήσει προς την αλλαγή. Μιλώντας για συναισθήματα, εννοούμε την αίσθηση της ικανοποίησης που νιώθουμε από την ύπαρξή τους, από την εκπλήρωση των αναγκών που αντιπροσωπεύουν, υλικών ή συναισθηματικών. Πρέπει, συνεπώς, οι άνθρωποι να προσδοκούν σε κάποιο συναισθηματικό όφελος.

Το συναισθηματικό αυτό όφελος, μπορεί να μεταφράζεται σε χρηματική ικανοποίηση, ηθική ικανοποίηση, αναγνώριση, εκπλήρωση φιλοδοξιών καριέρας και άλλες σχετικές πρακτικές που συνήθως εφαρμόζονται στο χώρο εργασίας. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να αισθάνονται οι άνθρωποι ότι είναι σημαντικοί, να ικανοποιείται δηλαδή η ανάγκη τους για αποδοχή και ένταξη σε ένα σύνολο, οπότε φροντίζουμε να συμμετέχουν ενεργά στις διάφορες διαδικασίες (π.χ. αποφάσεις) και να δηλώνουμε ρητά, αλλά και να το δείχνουμε έμπρακτα, το πόσο σημαντική είναι η συμβολή τους. Ικανοποίηση θα νιώσουν ακόμη, όταν με τη συμπεριφορά τους, δηλαδή τις ενέργειές τους, καταφέρουν να αποφύγουν μια επικίνδυνη κατάσταση.

Το αναμενόμενο όφελος είναι που θα ενεργοποιήσει του μηχανισμούς εκείνους (προσοχή, μάθηση) που απαιτούνται, ώστε ο άνθρωπος να μπει στη διαδικασία να επεξεργαστεί με τη λογική και να μάθει νέα στοιχεία (γνώση), άρα και συμπεριφορές. Ως κίνητρο πρέπει να θεωρείται οποιαδήποτε κατάσταση προκαλεί ένα προσδοκώμενο θετικό συναίσθημα ή αποτρέπει ένα πιθανό αρνητικό συναίσθημα. Τότε οι άνθρωποι θα αναστείλουν τις αντιστάσεις τους, θα εγκαταλείψουν τις πάγιες πεποιθήσεις τους και θα προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση, προσαρμόζοντας αντίστοιχα την προσέγγισή τους (στρατηγική) απέναντι στα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα. Θα μπορέσουν πιο εύκολα να επενδύσουν χρόνο και ενέργεια ώστε να αλλάξουν τις αντιλήψεις τους και να μάθουν νέες συμπεριφορές.