Αυτοαναίρεση όπως πολυτέλεια. Είναι σαν να αυτοαναιρείται. Να αγαπιέται και να μισείται την ίδια στιγμή. Γιατί κάθε πολυτελές αγαθό φαίνεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του.
Γιατί αν το δούμε καθαρά ορθολογικά, δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης. Ποιος «λογικός άνθρωπος» θα αγόραζε ένα αγαθό που, στην καλύτερη περίπτωση, κοστίζει όσο ένας κανονικός μισθός;
Επιχειρώντας σε μια σειρά άρθρων από αυτό εδώ το βήμα να περιγράψω κατά το δυνατόν το «πολυτελές παράδοξο», ένα δεύτερο στοιχείο που παρατηρούμε αναλύοντας είναι η αψιμαχία που δημιουργεί μεταξύ των ανθρώπων: προκαλεί έντονες συζητήσεις για το αν είναι ηθικά σωστό να αγοράζεις τέτοια αγαθά. Έρχεται συνεπώς, για την πλειοψηφία των ανθρώπων, σε ευθεία σύγκρουση με την έννοια της αρετής, της πλέον διαδεδομένης αξίας του παγκόσμιου πολιτισμού.
Από τις δύο παραπάνω παρατηρήσεις συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η πολυτέλεια ή το luxury όπως αποκαλείται στη Δύση (από το λατινικό luxus: μεγαλείο, υπερβολή) αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα έννοια για να κατανοήσουμε τον ίδιο τον άνθρωπο και τις αντιφάσεις του. Στον τρόπο που συμπεριφέρεται καθημερινά ή σε έκτακτες περιστάσεις της ζωής του. Ό,τι προκαλεί αμφισημίες, διχογνωμίες, αλλαγές έχει πολύ μεγάλο ανθρωπολογικό ενδιαφέρον.
Η προέλευση της πολυτέλειας. Ένα μικρό ιστορικό
Το να πει κάποιος ότι η πολυτέλεια ήρθε από τον ουρανό σαν εξωγήινο χαρακτηριστικό, ακούγεται παράλογο. Παράλογες συνεπακόλουθα, όμως, είναι και οι διενέξεις για την προέλευση της πολυτέλειας ως κάτι ξένου προς τον άνθρωπο.
Ο ίδιος ο άνθρωπος εποίησε (με την έννοια του «έπραξε») την πολυτέλεια κι αυτό σίγουρα όχι για να εκμηδενίσει την αρετή του.
Ανθρωπολόγοι και αρχαιολόγοι συνεχίζουν να μελετούν εμβριθώς τα ταφικά ευρήματα, εξαιρετικά περίτεχνα, χειροποίητα και μοναδικά, που αρχαίοι Έλληνες κι Αιγύπτιοι φρόντιζαν να τοποθετούν ευλαβικά δίπλα στο σώμα του επιφανούς νεκρού.
Ποια ανάγκη να επέβαλλε την ταφή του νεκρού μαζί με εξαιρετικά χειροτεχνήματα και κοσμήματα; Τι συναισθήματα να ένιωθαν οι συγγενείς του όταν απίθωναν τα αντικείμενα αυτά δίπλα του; Ήταν αντίθετα με την αρετή ή μήπως ήταν κάτι βαθύτερο που έχει σχέση με τη συγκρότηση του συναισθηματικού μας κόσμου;
Κατά τους μελετητές του φαινομένου της πολυτέλειας αυτή είναι μάλλον η απαρχή της πορείας της, σύμφυτη με το ανθρώπινο γένος, ιδιαίτερη, μοναδική, αξιοπερίεργη και αξιοκατάκριτη από πολλούς, ταυτόχρονα.
Αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν αυτοί επίσης, που αποθέωναν τους βασιλείς τους, θάβοντάς τους σε περίτεχνα ταφικά συγκροτήματα, τις πυραμίδες, μαζί με ασύλληπτου πλούτου κοσμήματα και στολίδια. Το ίδιο απαντάται και στη Μινωική Κρήτη και αλλού στην Αρχαία Ελλάδα (Μυκήνες κ.α.).
Αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν, επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία του πολιτισμού γυαλί για να κρατούν περίκλειστα τα αρώματα και να μην καταστρέφονται. Η αρωματοποιία, όπως τώρα πια γνωρίζουμε, είναι η παλαιότερη «βιομηχανία» πολυτέλειας στην ανθρωπότητα και συνεχίζει να χρησιμοποιεί γυαλί στη συσκευασία των αρωμάτων.
Στην Αρχαία Ελλάδα πάλι, διάσημη ήταν η αντιπαλότητα μεταξύ του «σπαρτιάτικου» τρόπου ζωής και της αθηναϊκής «Χρυσής Εποχής» (500-300 π.Χ.), την οποία ιστορικοί και κοινωνιολόγοι μελετούν αιώνες τώρα.
Ο Παρθενώνας, κατά την άποψή μου, εκτός από το αρχιτεκτονικό του μέτρο, θα πρέπει να «ξαναδιαβαστεί» κι ως ένα επίτευγμα που υπερβαίνει το ανθρώπινο μέτρο, μια διαχρονική έκφραση πολυτέλειας, όχι ως κάλυψη, αλλά ως υπέρβαση των ανθρώπινων αναγκών.
Στην Αρχαία Ρώμη πάλι, η σύγκρουση μεταξύ Συγκλητικών και Ιππέων, με τους πρώτους τελικά να επικρατούν με εμφύλιο πόλεμο, οδήγησε στη δημιουργία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μιας περιόδου με έντονη την καλλιτεχνική ανησυχία και την ανάπτυξη πολυτέλειας σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας.
Ένα μικρό, για τώρα, συμπέρασμα
Συνοψίζοντας και πριν αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο στην πορεία της πολυτέλειας από τον 19ο αιώνα και μετά (κόβοντας δρόμο για να μην κουράσουμε με ιστορικές αναλύσεις), να πούμε ότι για άλλους αποτελεί κορυφαία δημιουργική δύναμη που εμπνέει, ενώ για άλλους έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την έννοια της αρετής.
Πάνω από όλα, όμως, η πολυτέλεια είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο και τις κολοσσιαίες εσωτερικές αντιφάσεις του.
Αναδημοσίευση από το blog της Tropos Branding.
Σχόλια