Ξ. Κοντιάδης: Η κουλτούρα της διαφορετικότητας ξεκινάει από την ηγεσία της εταιρείας

Τι ακριβώς είναι το ευρωπαϊκό έργο EMBRACIVE, το οποίο υλοποιείται με τη συμμετοχή και του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, και η Χάρτα Διαφορετικότητας;

Το έργο EMBRACIVE είναι μία πρωτοβουλία του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Βιομηχανικής και Επιχειρησιακής Επιμόρφωσης & Κατάρτισης του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών, το Κύτταρο Εναλλακτικών Λύσεων Νέων και το Κέντρο Κοινωνικής Καινοτομίας (Center for Social Innovation) στην Κύπρο, η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει σαν στόχο την αντιμετώπιση των διακρίσεων στο χώρο εργασίας, με κύριο άξονα την αποδοχή και την καλύτερη διαχείριση της διαφορετικότητας στις επιχειρήσεις.

Το έργο εστιάζει στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της ισότητας στις επιχειρήσεις σε Ελλάδα και Κύπρο, προάγοντας τον Χάρτη Διαφορετικότητας, που αν και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στις χώρες της Ευρώπης, θεσπίστηκε μόλις το 2019 στην Ελλάδα και στην Κύπρο και δημιούργησε το θεωρητικό πλαίσιο για την εφαρμογή των ίσων ευκαιριών και της διαφορετικότητας στο εργασιακό περιβάλλον. Το ίδρυμα Τσάτσου και το καινοτόμο έργο EMBRACIVE συμβάλλουν σε αυτό δημιουργώντας το πρακτικό πλαίσιο εφαρμογής του Χάρτη Διαφορετικότητας σε Ελλάδα και Κύπρο και παρέχοντας εργαλεία διαχείρισης στις επιχειρήσεις.

Το έργο ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2022. Ποια είναι τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα που μπορείτε να μας μεταφέρετε;

Μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί η υφιστάμενη κατάσταση στις ελληνικές και κυπριακές επιχειρήσεις και έχει διεξαχθεί ποιοτική και ποσοτική έρευνα σε δείγμα 250 περίπου επιχειρήσεων και στις δύο χώρες. Η έρευνα αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Νοέμβριο, αλλά τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι υφιστάμενες στρατηγικές παρεμβάσεις επικεντρώνονται πρωτευόντως στην ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων και την ένταξη ατόμων με αναπηρία, και δευτερευόντως στην ενσωμάτωση μεταναστών και πολιτών τρίτων χωρών. Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι ενώ ο ιδιωτικός τομέας επιδεικνύει μία αξιόλογη διάθεση ανάπτυξης αντίστοιχων πρωτοβουλιών και σχετικής προσαρμοστικότητας, ο δημόσιος τομέας εμφανίζεται πολύ λιγότερο συμπεριληπτικός. Σε αυτό, βέβαια, παίζει ρόλο και το μέγεθος της επιχείρησης, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι φαίνεται να επενδύουν σταθερά στην διαφορετικότητα.

Σε τι σημείο βρίσκονται οι ελληνικές επιχειρήσεις, όσον αφορά στη διαχείριση της διαφορετικότητας και την παροχή ίσων ευκαιριών; Τι ρόλο παίζουν σε αυτό παράγοντες όπως ο κλάδος ή το μέγεθος μιας εταιρείας;

Η διαχείριση της διαφορετικότητας ως έννοια, αλλά και ως εταιρική πρακτική, είναι ένα τελείως νέο φαινόμενο στην ελληνική αγορά. Αφενός η έρευνα δείχνει ότι κριτήρια όπως η ηλικία, η αναπηρία, το χρώμα του δέρματος, το φύλο ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός ενός υποψηφίου για μια θέση εργασίας λαμβάνονται υπόψη και αποτελούν κριτήρια επιλογής ή απόρριψης. Ειδικά σε ό,τι αφορά στην ΛΟΑΤ κοινότητα, σύμφωνα με σχετική έρευνα του Δικτύου για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα (FRANET), το 1/3 των διαφυλικών ατόμων βιώνουν διακρίσεις είτε κατά την αναζήτηση εργασίας, είτε στον χώρο εργασίας τους. Σε αυτό πρέπει να ληφθεί, σαφώς, υπόψη ότι οι αλλαγές στη «δημογραφία» του εργατικού δυναμικού με την αύξηση της μετανάστευσης, την προσφυγική κρίση κ.λπ. δημιούργησαν σχετικά πρόσφατα την ανάγκη της διαχείρισης της διαφορετικότητας. Επιπλέον, ο επιχειρηματικός τομέας αποτελείται κυρίως από μικρές, μεσαίες ή πολύ μικρές επιχειρήσεις - συχνά οικογενειακές επιχειρήσεις - οι οποίες δεν έχουν επίγνωση των εννοιών ή πολιτικών για την διαφορετικότητα. Το θετικό είναι ότι υπάρχει αυξανόμενη κατανόηση της ανάγκης για διαφορετικότητα στον χώρο εργασίας και διάθεση για δράση.

Προφανώς υπάρχει ένα σύνολο θεμάτων, προκλήσεων και στόχων. Αλλά, πρακτικά, από που μπορεί να ξεκινήσει, αυτή τη στιγμή, μια ελληνική επιχείρηση; Ποιο θα λέγατε πως είναι το μείζον ζήτημα;

Μία ελληνική επιχείρηση μπορεί να ξεκινήσει από τις αρχές που θέτει η Χάρτα Διαφορετικότητας. Πρόκειται για ένα θεσμό που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς, ορίζοντας τους άξονες προσέγγισης της διαφορετικότητας και καθοδηγώντας τους εργοδότες που θέλουν να βελτιώσουν την ποικιλομορφία στο εταιρικό τους περιβάλλον, να είναι συνεπείς προς τις αρχές της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και να έχουν πρόσβαση σε εργαλεία, ακόμα και χρηματοδοτικά εργαλεία, που υποστηρίζουν τη διαχείριση των προκλήσεων που σχετίζονται με τη διαφορετικότητα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να κατανοήσουμε την έννοια της διάκρισης και την αρνητική επίδραση στην ίδια την επιχείρηση. Ο σεβασμός στην διαφορετικότητα υποδηλώνει σεβασμό και συνέπεια στην εταιρική κοινωνική ευθύνη και έχει μεγάλα οφέλη για τις επιχειρήσεις.

Ποιοι είναι οι τρόποι κατά τους οποίους ωφελείται στην πράξη μια επιχείρηση - και το δυναμικό αυτής - από την προαγωγή και διαχείριση της διαφορετικότητας;

Καταρχάς έχει σημασία για το κοινωνικά υπεύθυνο πρόσωπο της επιχείρησης. Επιπλέον, ο σεβασμός της ισότητας και η έμπρακτη πρωτοβουλία για την εξάλειψη των διακρίσεων ανοίγει την πόρτα σε νέα ταλέντα, σε δεξαμενές ανθρώπινου δυναμικού υψηλής ποιότητας αλλά και στην καλύτερη αξιοποίηση του υπάρχοντος δυναμικού. Ταυτόχρονα, βελτιώνει την ίδια τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, καθώς επιτρέπει τη σύνθεση διαφορετικών προσεγγίσεων και οπτικών. Τα οφέλη της διαφορετικότητας στον εργασιακό χώρο είναι πολλαπλά και έχουν στοιχειοθετηθεί από πολλές έρευνες σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, περιλαμβάνουν από αυξημένη δημιουργικότητα και καινοτομία μέχρι αύξηση της παραγωγικότητας.

Ποιες είναι οι πλευρές αυτής της διαδικασίας που αφορούν τον εργαζόμενο σε μια επιχείρηση; Ποιος ο ρόλος του, η «επίδραση» του αν θέλετε;

Η κουλτούρα της διαφορετικότητας ξεκινάει από την ηγεσία της εταιρείας, αρχικά ως στρατηγική και σιγά-σιγά γίνεται αποδεκτή από τα διαδοχικά στρώματα της ιεραρχίας από πάνω προς τα κάτω (top-down approach). Ωστόσο, ορισμένες κατηγορίες υπαλλήλων, κυρίως ανώτερα στελέχη και υπεύθυνοι ανθρώπινου δυναμικού, που διαχειρίζονται προσωπικό, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτό. Σε αυτό ακριβώς αποσκοπεί και το έργο EMBRACIVE, δηλαδή στη δημιουργία μίας πρακτικής εργαλειοθήκης για εταιρείες, που συνοδεύεται από προγράμματα εταιρικής κατάρτισης για την βέλτιστη της διαχείριση της διαφορετικότητας από στελέχη που διαχειρίζονται ανθρώπινους πόρους

Εντός της συγκεκριμένης διαδικασίας θα λέγαμε πως εμπίπτει και το θέμα της γυναικείας επιχειρηματικότητας και η συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Υπάρχει πρόοδος σε αυτό, στην Ελλάδα;

Το έργο συνδέεται άμεσα και με την εκπροσώπηση των δύο φύλων στην εργασία, αφού μία από τις πιο συνηθισμένες διακρίσεις που παρατηρούνται στο χώρο εργασίας είναι αυτή κατά των γυναικών. Αν και έχει παρατηρηθεί κάποια πρόοδος τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες τα ποσοστά της γυναικείας επιχειρηματικότητας βρίσκονται σταθερά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το στοιχείο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η καινοτομία της γυναικείας επιχειρηματικότητας καταγράφεται στο μέσο όρο και η εξωστρέφειά της στην πρώτη θέση της Ευρώπης. Αυτό είναι αρκετά δηλωτικό των έμφυλων ανισοτήτων στην επιχειρηματική αγορά. Μάλιστα, στον νέο νόμο για την προώθηση της ουσιαστικής Ισότητας των Φύλων (ν. 4604/2019) περιλαμβάνονται και δράσεις για την αντιμετώπιση των έμφυλων ανισοτήτων που παρατηρούνται στο εργατικό δυναμικό επιχειρήσεων. Αυτό που έχει βέβαια σημασία είναι η ουσιαστική κινητοποίηση του επιχειρηματικού κόσμου προς αυτήν την κατεύθυνση και η Χάρτα Διαφορετικότητας είναι μία σημαντική πρωτοβουλία.

Προς το κλείσιμο, ποια η επίδραση που υπάρχει από κρίσεις - όπως η οικονομική ή η τρέχουσα με την πανδημία - στο θέμα της διαχείρισης της διαφορετικότητας και της παροχής ίσων ευκαιριών; Τι συμβαίνει και ποιες θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες;

Η πανδημία, όπως και η οικονομική κρίση που προηγήθηκε, προκάλεσε υποχώρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η πανδημία αποτελεί επιταχυντή των ανισοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των ανισοτήτων στον εργασιακό χώρο και θίγει δυσανάλογα τις ευάλωτες ομάδες, όπως προσπάθησα να αναδείξω στο πρόσφατο βιβλίο μου (Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα - Ο κόσμος μετά τον Covid-19, εκδ. Καστανιώτης, 2020). Οι παγκόσμιες κρίσεις πλήττουν με έντονο τρόπο τους πάντες χωρίς διακρίσεις, εντούτοις θέτουν ερωτήματα για τις ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες σε καιρούς ύψιστης αβεβαιότητας, όπου η προστασία των δικαιωμάτων τους κινδυνεύει συχνά να τεθεί ως δευτερευούσης σημασίας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να τεθεί ως προτεραιότητα η προστασία έναντι όλων των μορφών διακρίσεων, περιθωριοποίησης, ρατσισμού και να αντιμετωπιστούν οι σοβαρότατες συνέπειες της κρίσης στα κοινωνικά δικαιώματα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία - μεταξύ άλλων - του κατάλληλου μηχανισμού προσφυγής, την απρόσκοπτη πρόσβαση για όλους σε όλες τις βασικές υπηρεσίες και τα μέτρα που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Το Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου - Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου συμμετέχει και υποστηρίζει το «2nd Diversity In Business 2020» που πραγματοποιείται σήμερα, Παρασκευή 25 Σεπτεμβρίου 2020, στο Ζάππειο Μέγαρο. Μιλήστε μας για αυτό το συνέδριο και τα επόμενα βήματα.

Το 2ο Συνέδριο για τη Διαφορετικότητα στις Επιχειρήσεις είναι μια πρωτοβουλία που διοργανώνεται κάθε χρόνο από το ΚΕΑΝ και θέτει τις βάσεις για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της ισότητας στις εταιρείες και οργανισμούς. Εξετάζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε επίπεδο αποδοχής της διαφορετικότητας και ίσων ευκαιριών στις ελληνικές επιχειρήσεις. Το Ίδρυμά μας στηρίζει ενεργά το συνέδριο, όχι μόνο με την παρουσία του, αλλά και την ουσιαστική υποστήριξη των οργανισμών που έχουν υπογράψει τη Χάρτα Διαφορετικότητας και που προάγουν τις αρχές της ισότητας στο εσωτερικό τους. Το Ίδρυμα Τσάτσου προωθεί ενεργά την αναγνώριση της κοινωνικής ευθύνης, με μία σειρά δράσεων που προάγουν τη διαφορετικότητα στους τομείς της εργασίας, της δικαιοσύνης και της κοινωνικής πολιτικής και σε αυτό το πλαίσιο δεν θα μπορούσε παρά να είναι αρωγός στην προσπάθεια για κοινωνική ένταξη και συμπεριληπτικότητα στις επιχειρήσεις. Μάλιστα, το έργο EMBRACIVE χτίζει πάνω στην πρωτοβουλία της Χάρτας να φέρει κοντά μεγάλες και μικρές ελληνικές επιχειρήσεις και οργανισμούς σε ένα δίκτυο προώθησης της διαφορετικότητας και των ίσων ευκαιριών.