Αφηρημένες και γενικές έννοιες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα, η αλληλεγγύη και άλλες παρόμοιες συναντούμε πολλές φορές σε διαγράμματα, σε έρευνες, σε άρθρα που εξετάζουν επιμέρους παράγοντες λειτουργίας ενός κράτους, μιας επιχείρησης ή ενός φορέα ή σε εργασίες πανεπιστημίου.
Το άρθρο αυτό έχει στόχο να θέσει την κοινωνική δικαιοσύνη στο επίκεντρο ως κομμάτι ενός συνόλου, του συνόλου της ζωής μας και να μην την εξετάσει ως γενικό φαινόμενο αλλά ως απλές πράξεις με τις οποίες καθένας από εμάς (εργαζόμενος, εργοδότης, CEO, άνθρωπος με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιρροή) μπορεί να γίνει πρεσβευτής της. Με τη χρήση του ρήματος «πρεσβεύω» δεν αναφέρομαι σε ειρηνικές ή μη διαδηλώσεις, εκστρατείες, κτλ. αλλά σε μικρές αλλαγές που ωστόσο κάνουν τη διαφορά.
Περιοριζόμαστε στα όρια της Ελλάδας και θα ήταν καλό να εξετάσουμε ορισμένες έρευνες σχετικές με το θέμα αυτό. Ξεκινώντας με την έρευνα του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν του 2014 διαβάζουμε «άγνωστη λέξη η κοινωνική δικαιοσύνη στην Ελλάδα». Η αξιολόγηση έγινε βάσει έξι παραμέτρων: πρόληψη φτώχειας, πρόσβαση στην εκπαίδευση, πρόσβαση στην αγορά εργασίας, κοινωνική συνοχή, αποφυγή διακρίσεων, υγεία και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών. Σήμερα, έπειτα από την πάροδο κάποιων ετών και εν μέσω της πανδημίας που άφησε για τα καλά το στίγμα της στην ελληνική οικονομία – αλλά και παγκοσμίως – , παρατηρούμε κάποια αλλαγή αναφορικά με την κοινωνική δικαιοσύνη;
Εμείς, ο καθένας προσωπικά, γνωρίζουμε τι είναι; Τη βιώνουμε στο οικογενειακό είτε στο εργασιακό μας περιβάλλον; Ίσως, όμως, το κυριότερο ερώτημα είναι: την επιδιώκουμε; Σε όποια θέση κι αν βρισκόμαστε, επιδιώκουμε την κοινωνική δικαιοσύνη για εμάς και για τους γύρω μας ή παραμένει και για εμάς αφηρημένη και γενική έννοια αποτυπωμένη στατιστικά;
Προχωρώντας στο 2019, τα στοιχεία για την κοινωνική δικαιοσύνη παραμένουν απογοητευτικά για τη χώρα μας: για μια χώρα που διαφημίζει τη φιλοξενία και το φιλότιμο των κατοίκων της, μια χώρα που βασίζει μεγάλο μέρος της οικονομίας της στον τουρισμό και μια χώρα που ταλανίστηκε ιστορικά και έχει να διδαχθεί από το παρελθόν της.
Με λίγα λόγια, βλέπουμε ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης στον τομέα αυτό. Η αλλαγή, λέμε διαχρονικά, ότι ξεκινά από τον ίδιο μας τον εαυτό. Το σύστημα αξιών που έχουμε καθορίζει τις πράξεις μας. Όσο κι αν διαφέρει το σύστημα αυτό από άνθρωπο σε άνθρωπο, υπάρχουν καθολικές αξίες, μέσα σε αυτές ο σεβασμός και άλλες που θα θέλαμε να βλέπουμε από όσους έχουμε απέναντί μας. Το δύσκολο, πολλές φορές, είναι να πράξουμε το σωστό ενώ το εύκολο να θίξουμε το λάθος όταν γίνεται εις βάρος μας.
Εδώ εισέρχεται η κοινωνική δικαιοσύνη. Κάνε στους άλλους ό,τι θα ήθελες να κάνουν και σε εσένα. Σε μια συνέντευξη εργασίας, δεν θα ήθελα να αδικηθώ. Αν εργάστηκα περισσότερο από τους υπόλοιπους συναδέλφους, θα ήθελα να αναγνωριστεί. Αν δεν πέτυχα στις πανελλήνιες εξετάσεις παρά το διάβασμά μου, θα ήθελα να έχω την ίδια πρόσβαση στην εκπαίδευση σε σύγκριση με τους υποψηφίους που πέτυχαν. Τα παραδείγματα δεν τελειώνουν εδώ αλλά καταλαβαίνετε το νόημα.
Κοινωνική δικαιοσύνη, χωρίς φιλοσοφικούς ή άλλους ορισμούς από το πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών, είναι να εντοπίζω το «κακό» ή το άδικο και να προσπαθώ να κάνω κάτι γι’ αυτό. Κανείς δεν θα σώσει τον κόσμο αλλά και κανείς δεν θα αλλάξει τον κόσμο όταν μένει αδιάφορος μπροστά σε κακώς κείμενα. Το άρθρο αυτό δεν υποστηρίζει έναν ιδεαλιστικό κόσμο όπου τα όνειρα και οι επιθυμίες καθενός θα εκπληρώνονται. Ωστόσο, η προσπάθεια για ένα καλύτερο αύριο είναι πάντα το ζητούμενο.
Σε οικογενειακό επίπεδο, που αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας, η κοινωνική δικαιοσύνη θεωρείται αξία που μπορεί να μεταδοθεί στα μέλη της οικογένειας, να προωθηθεί και να καλλιεργηθεί εντός της οικογένειας και να εμπεδωθεί στον νου των μικρών σε ηλικία μελών της.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η έλλειψη ρατσισμού και η αμοιβαία κατανόηση προσφέρει την πολυπόθητη κοινωνική συνοχή. Λέγεται, επίσης, ότι είμαστε καλά όταν και ο διπλανός μας είναι καλά. Αν δούμε την κοινωνία μας ως ένα παζλ που αποτελείται από πολλά κομμάτια, ακόμη κι αν λείπει ένα, το αποτέλεσμα είναι ημιτελές. Επίσης, αν ένα κομμάτι είναι φθαρμένο, και πάλι η συνολική εικόνα υποβαθμίζεται. Το μείζον προσφυγικό θέμα έδωσε χώρο για ξεσπάσματα ρατσισμού στην ελληνική κοινωνία, ωστόσο το φαινόμενο αυτό απαντάται πολλές φορές και μεταξύ ομοεθνών. Διαφωνίες δεν θα πάψουν να υπάρχουν, αλλά η επίλυσή τους φέρνει βήματα προόδου σε μια κοινωνία.
Σε επίπεδο επιχειρήσεων, όπου παρατηρείται έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης, οι αρχές της αξιοκρατίας, της διαφάνειας και της ειλικρίνειας από εργοδότες και από εργαζόμενους δίνουν τη λύση σε καθημερινά προβλήματα. Συνηθίζουμε να λέμε ότι το πρόβλημα ξεκινά από το υψηλότερο μέρος της πυραμίδας, ενώ πολλές φορές το πρόβλημα ξεκινά και συντηρείται από τη βάση. Στον εργασιακό χώρο, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις εργοδοτών και εργαζομένων οφείλουν να είναι ξεκάθαρα, όπως ξεκάθαρη πρέπει να είναι και η περιγραφή της θέσης εργασίας.
Σε έναν κόσμο ανταγωνιστικό, με δεδομένη πλέον τη συρρίκνωση θέσεων εργασίας παγκοσμίως, παρατηρείται έλλειψη αλληλεγγύης. Η αξιοκρατία, ο σωστός άνθρωπος στη σωστή θέση μπορεί μόνο να ωφελήσει τον εργασιακό χώρο, τα εμπλεκόμενα άτομα και την ίδια την επιχείρηση μακροπρόθεσμα.
Η κοινωνική δικαιοσύνη αναζητά τη θέση που της αξίζει στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Το στοίχημα υπάρχει.
Το ερώτημα είναι αν θα το κερδίσουμε.
Σχόλια