Σκάκι, Τζιχαντιστές και φυσικό δίκαιο ή "Επί ποινή απαραδέκτου των προκρίσεων"...

Τις προάλλες παρουσίασα στην Κινηματογραφική Λέσχη Κορυδαλλού την ταινία «Θυσιάζοντας ένα πιόνι» η οποία σκιαγραφούσε τη ζωή του διάσημου παγκόσμιου πρωταθλητή σκάκι Μπόμπι Φίσσερ καθώς και το παρασκήνιο που υπήρχε σε όλα τα επίπεδα γύρω από την αντιπαλότητα ανάμεσα στη δύση και τη Σοβιετική Ένωση. Στο πλαίσιο της ανάλυσης της ταινίας, μετά το τέλος της, όπως κάθε εβδομάδα, ακολούθησε συζήτηση με το κοινό.

Όταν ακούστηκε ο ρόλος των μυστικών υπηρεσιών, οι πολιτικές προεκτάσεις, η ίντριγκα και η κρυφή ή μη αντιμαχία που υπάρχει γύρω από την παγκόσμια ομοσπονδία σκάκι, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 60´ έως τις ημέρες μας, κάποιοι ένιωσαν μούδιασμα στην αίθουσα, ενώ οι πιο μυημένοι με τα μυστικά του σκακιού - τα εκτός σκακιέρας - απλά κούνησαν καταφατικά το κεφάλι και μειδίασαν, δεν άκουγαν άλλωστε κάτι καινούργιο.

Ο Θουκυδίδης μάς δίδαξε ότι στην ιστορία, η μόνη σταθερά είναι η πρόοδος στα μέσα κατίσχυσης (της παραγωγής και της καταστροφής) και ο αγώνας μεταξύ αυτών που κατέχουν αυτή την ισχύ. Το σκάκι λένε ότι ξεκίνησε ως δημιούργημα του ανθρώπου για να αναπαριστά αυτή την κατίσχυση επί δαπέδου. Αν ακολουθήσουμε τη θεώρηση της ιστορίας κατά τον Θουκυδίδη, σε πρώτο επίπεδο θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σκάκι είναι μια αναχρονιστική παρουσίαση του πολέμου διότι τα μέσα κατίσχυσης έχουν προφανώς αλλάξει όπως και ο χώρος δράσης και η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στις απειλές. Δεν έχουμε ίππους, κάστρα και απλούς στρατιώτες, αλλά πυρηνικά όπλα, ασύμμετρες απειλές, πόλεμο στο διάστημα, κατασκοπεία.

Ο λόγος αυτός, καθώς και το ότι το σκάκι στα μάτια των περισσοτέρων υφίσταται ως μια ευγενής αθλητική και συνάμα υψηλού επιπέδου πολιτιστική δραστηριότητα, η οποία ταυτοχρόνως αφορά λίγους αριθμητικά οι οποίοι έχουν ανάλογα μικρή επιρροή στο παγκόσμιο γίγνεσθαι σε σχέση με εκείνη των υπολοίπων αθλημάτων, δικαιολόγησε κάπως την αντίδραση εκείνων που εξεπλάγησαν όταν έμαθαν ότι γύρω από το σκάκι εξελίσσονται πράγματα που καμία σχέση μαζί του έχουν και είναι αντιστρόφως ανάλογα με το μικρό μέγεθος του αριθμού του πόσοι παίζουν σκάκι τελικά. Διότι αναρωτιόμουν μέσα μου: πιστεύουν ότι ζούμε σε έναν ονειρικά πλασμένο κόσμο ή στη στυγνή πραγματικότητα;

Είναι εν τέλει όμως έτσι το σκάκι, μια ρομαντική και πεπαλαιωμένη παράσταση πολέμου όπως σε πρώτο επίπεδο εντοπίσαμε; Σαφώς και όχι. Και δεν αναφερόμαστε ότι δεν ισχύει αυτό επειδή υπάρχουν οι παραλληλισμοί ότι οι ίπποι στο σκάκι είναι τα σημερινά τεθωρακισμένα ή η αεροπορία μας (λόγω ότι ίπτανται ως κίνηση), ή ότι ο αξιωματικός («τρελός» όπως συνηθίζεται να λέγεται) είναι αυτό που αποκαλούμε σήμερα ασύμμετρη απειλή διότι διεισδύει ύπουλα στην άμυνα και κτυπάει στην «καρδιά» του στόχου. Το σκάκι είναι η κατεξοχήν ανθρώπινη δημιουργία που όχι μόνο αναπαριστά το πόλεμο αλλά τον διδάσκει κιόλας. Τακτικές, στρατηγικές, πλάνα, σχέδια, αιφνιδιασμός, θυσία, εφόρμηση κλπ. είναι κοινές, αέναες αρχές, ισχύουν και θα ισχύουν πάντα είτε πολεμάμε στο Ελ Αλαμέιν είτε στον πλανήτη Άρη στο μέλλον. Στον πόλεμο και στο σκάκι. Από την πρώτη παρτίδα του αρχάριου παίκτη έως τις κορυφαίες παρτίδες των παγκοσμίου κλάσης παικτών, οι μάχες έχουν τα ίδια στοιχεία: αίμα, ιδρώτα και σκέψη πάνω από όλα.
Επίσης το σκάκι μάς θυμίζει πάντα την ελληνική άποψη που ίσχυε ήδη από το 8ο αιώνα π.Χ. (μέγας αντιπρόσωπός της ο Θουκυδίδης τον 5ο π.Χ.) και ισχύει έντονα το τελευταίο καιρό πάλι στη γειτονιά μας, από το Κουρδιστάν έως την Κριμαία, ότι δεν υφίσταται «φυσικό δίκαιο» το οποίο ρυθμίζει το πρόβλημα του δικαίου και της ισχύος· το δίκαιο ισχύει καταρχήν μόνο μεταξύ ίσων, ενώ εκεί όπου δεν υπάρχει ισότητα, επικρατεί η ισχύς.

Η ασύμμετρη απειλή φαίνεται να αποδίδει στους πιο αδύνατους ισχύ που πλησιάζει των δυνατών, η εμπλοκή συμμαχιών περιπλέκει περισσότερο. Ξεκινάνε τη μάχη τελικά με σχετική ισότητα, για όλους ισχύουν τα ίδια, άλλος είναι καλός στο φινάλε, άλλος στο μέσο, αλλού υπερτερεί η Ρωσία, αλλού η Τουρκία, αλλού ο Ισλαμικός στρατός, όμως στο τέλος η παρτίδα θα πάει στον εκάστοτε ισχυρό, είτε οικονομικά, είτε πολεμικά, είτε στο τομέα των πληροφοριών. Και η μια παρτίδα θα φέρει άλλη με άγνωστο αποτέλεσμα στο διηνεκές, διότι σημαντικός παράγοντας, ίσως περισσότερο από όλους, είναι και ο χρόνος. Μη ξεχνάμε ότι μια άλλη μεγάλη παράμετρος για τα θέματα ισχύος είναι και ο χώρος. Πάντα λέμε στους μαθητές «να κοιτάτε όλη τη σκακιέρα, από τη μια άκρια ως την άλλη, ειδικά όταν αλλάζει το παιχνίδι από τη μια πτέρυγα στην άλλη». Έτσι και στον γεωπολιτικό χώρο ένα είναι το σίγουρο, ότι το παιχνίδι έχει έρθει προς τον εγγύς χώρο μας και πρέπει να γίνουμε πολύτροποι, μάχιμοι, αυτάρκεις. Πρέπει να κοιτάμε άλλωστε όλη τη σκακιέρα.

Και για να επιστρέψω στα της παγκόσμιας ομοσπονδίας. Προ εβδομάδων, ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας ανέφερε ότι σκακιστικός παράγοντας Ρωσικής υπηκοότητας σχετίζεται με το λαθρεμπόριο των τζιχαντιστών στο ισλαμικό κράτος και όχι οι Τούρκοι. Ως άμεση αντίδραση, κύκλοι που πρόσκεινται στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής κατάφεραν να οδηγήσουν τον Καλμούχο Κιρσάν Ιλιουμζίνοβ να παραιτηθεί από πρόεδρος της παγκόσμιας ομοσπονδίας σκάκι αφού τον κατηγόρησαν ευθέως ότι συναλλάσσεται με τρομοκράτες. Καθήκοντα προέδρου της παγκόσμιας ομοσπονδίας σκάκι έχει αναλάβει πλέον ο πρόεδρος της ελληνικής σκακιστικής ομοσπονδίας ο οποίος ήταν αναπληρωτής πρόεδρος της FIDE, κάτι που υπό άλλες συνθήκες θα μας έκανε υπερήφανους λόγω της σκέψης ότι θα μπορεί πλέον η μικρή Ελλάς να ασκήσει κάποια πολιτική, κάποια επιρροή, κάποια διεύθυνση, όπως άσκησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, οι Φιλιππίνες κλπ με αφετηρία την παγκόσμια ομοσπονδία σκάκι και με απώτερο σκοπό την προάσπιση και προώθηση των γενικότερων συμφερόντων τους - όπως εύστοχα έδειχνε η ταινία για τον Φίσσερ ή όπως εύκολα μπορεί να διαβάσει κανείς για ότι σχετίζεται με το σκάκι και την πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο τα τελευταία 50 χρόνια.

Αν αναλογιστούμε όλοι τα σπουδαία λόγια του Θουκυδίδη: «Προδότης δεν είναι μόνον αυτός που φανερώνει τα μυστικά της Πατρίδας στους εχθρούς, αλλά είναι και εκείνος που ενώ κατέχει δημόσιο αξίωμα, εν γνώσει του δεν προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων πάνω στους οποίους άρχει», τότε καταλαβαίνουμε ότι όλοι οι συμπατριώτες μας που κατέχουν είτε διεθνείς είτε εθνικές θέσεις ευθύνης, πρέπει να χαρακτηρίζονται τουλάχιστον από τα παρακάτω: να μην έχουν αυτοσκοπό την εξυπηρέτηση των προσωπικών τους συμφερόντων, να είναι ικανοί ηγέτες και να είναι πατριώτες. Αλλιώς όσο πέφτεις, γιατί η πτώση είναι σίγουρη, θα έχεις ανάγκη ή θα σε «φάει» ο "επί ποινή απαραδέκτου των προκρίσεων"...