Δεν έχω «χαΐρι» και προκοπή! ή η σχέση τύχης, επιχειρηματικότητας και ζατρικίου

Πολλοί από τους γνωστούς μου, με προσοχή παρακολουθούσαν στις τηλεοράσεις και στο διαδίκτυο τα βραδινά αποτελέσματα από την κλήρωση γνωστού τυχερού παιγνίου. Περίμεναν και εκείνοι η τύχη να τους χαμογελάσει, είχαν «ενωθεί» σε ένα πανελλήνιο παραλήρημα, μιας και είναι εθνικό μας άθλημα η συνεχής αναμονή της θεάς Τύχης παρά η όρεξή μας για κοπιαστική εργασία και μακροπρόθεσμο όφελος.

Ο Ησίοδος λέει πως ήταν κόρη του Ωκεανού ή του Νηρέα και της Τηθίος, ο Πίνδαρος την ονοµάζει και Φερέπολιν, κόρη του Ελευθέρου ∆ιός ή του Προµηθέα. Η προσέλκυση της καλής τύχης είναι µια πανάρχαια συνήθεια και χρησιμοποιείται από τους Έλληνες έως τις μέρες μας. Μάλιστα χρησιμοποιούμε πολλούς τρόπους προκειμένου να κερδίσουμε την εύνοιά της. Από το παιδικό, τυχερό, προσωπικό μας γούρι έως τα «κομποσκοίνια» που είχαν τυλίξει τον ετοιμοθάνατο Ανδρέα στο Ωνάσειο για καλύτερη τύχη, ο Έλληνας καθημερινά ασχολείται μαζί της. Είναι μέσα στο αίμα μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στο νησί από όπου κατάγομαι, στην πρωτοχρονιάτικη πίτα ο πατριάρχης της οικογενείας αναφωνεί ενώ σταυρώνει τρις: στου καλόμοιρου την τύχη ας βρεθεί και το «τουρνέσι».

Τύχη λοιπόν, είναι η υποθετική δύναμη που καθορίζει ευνοϊκά ή αρνητικά την έκβαση των γεγονότων ή η απρόβλεπτη εξέλιξη και έκβαση των περιστάσεων της ζωής. Η «υποθετική δύναμη» το επίθετο «απρόβλεπτος» και οι «ευνοϊκές περιστάσεις» στον ορισμό φαίνεται να σπέρνουν έναν ίσκιο αμφιβολίας στην ύπαρξη της επαναληψιμότητας και της αντικειμενικότητας. Κοινώς δεν μπορούμε να στηριχτούμε σε εκείνην. Μια από τις πιο ωραίες αποδείξεις για αυτό είναι η ρήση που ακούγεται στους σοβαρούς επιχειρηματικούς κύκλους ότι: «σχεδόν όλοι οι αποτυχημένοι επιχειρηματίες δεν εκπαιδεύτηκαν στο πώς να κρατήσουν τα χρήματα τους ή και να τα επεκτείνουν αλλά στο πώς απλά να βγάλουν χρήματα και να τα ξοδεύουν», δηλαδή ότι το δύσκολο δεν είναι να αποκτήσει κανείς χρήματα αλλά να τα διατηρήσει, δείτε και κάποιους συμπατριώτες μας της εποχής του Ανδρέα: αποκτήσανε πολλά χρήματα και σήμερα είναι οι πρώτοι στις ουρές του «κοινωνικού» παντοπωλείου. Δείτε και το εκπαιδευτικό μας σύστημα, στο οποίο το «επιχειρείν» δεν υπάρχει ούτε καν ως έννοια και όλα είναι αφημένα στο έλεος της τύχης, δείτε και τη σημερινή κυβέρνηση, η οποία, η σχέση της με την επιχειρηματικότητα είναι όσο η σχέση μιας Ουρσουλίνας με την Σεβερίν από την «ωραία της ημέρας» του Λουίς Μπουνιουέλ. Δηλαδή το να καθορίζει την εξέλιξη η τύχη, είναι κάτι τουλάχιστον επικίνδυνο διότι όπως λέει και ο Θεόγνις: Ουδείς γαρ πάντα έστι πανόλβιος, τουτέστιν: κανένας δεν είναι σε όλα τυχερός...

Αλήθεια, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να διδαχτεί κάποιος την αρχή ότι τύχη και επιχειρηματικότητα είναι και πρέπει να είναι δυο ασύνδετες έννοιες; Μα ποιος άλλος: μέσα από το σκάκι. Ένα βασικό χαρακτηριστικό του σκακιού είναι η έλλειψη τύχης. Το σκάκι κατατάσσεται στα παιχνίδια που ονομάζονται πλήρους γνώσης, δηλαδή από την αρχική θέση, έχοντας άπειρη υπολογιστική ισχύ, θεωρητικά μπορούμε να υπολογίζουμε κάθε δυνατή παρτίδα και -θεωρητικά πάλι- να βρούμε την τέλεια παρτίδα. Ανάλογα με τις δυνατότητές του ο κάθε ένας υπολογίζει και εκτιμά διαφορετικό αριθμό κινήσεων και θέσεων. Σε όλη όμως αυτή τη διαδικασία δεν υπεισέρχεται πουθενά ο παράγοντας «τύχη».

Ο σκακιστής περιμένει βοήθεια μόνο από τον εαυτό του. Ξέρει ότι για τη νίκη ή την ήττα την ευθύνη θα την έχει ο ίδιος. Για τον λόγο αυτό η νίκη φέρνει χαρά ενώ η ήττα κατήφεια. Σε καμία όμως περίπτωση ο σκακιστής δε στρέφεται εναντίον του αντιπάλου του. Ακόμη και όσοι το κάνουν ξέρουν, στο βάθος, ότι δεν φταίει ο αντίπαλος για την ήττα. Άμεση συνέπεια της έλλειψης τύχης αλλά και της πλήρους γνώσης του παιχνιδιού, είναι ότι το σκάκι είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο ώστε να διδάξει όλους να προβλέπουν, να σχεδιάζουν αλλά και να δέχονται τις συνέπειες των επιλογών τους. Αρκεί ελάχιστη ενασχόληση με το σκάκι για να αντιληφθεί κανείς ότι δε μπορεί να «παίζει μόνος του» χωρίς να προβλέπει τις κινήσεις και τις απειλές των αντιπάλων.

Το θεμελιώδες ερώτημα που πλανάται είναι, τί τελικά κυριαρχεί μέσα στη φύση και στην κοινωνία: η ανάγκη ή η τύχη; Η αποδοχή της τύχης απαλλάσσει το άτομο από τις προσωπικές του ευθύνες, ενώ η αποδοχή της ανάγκης κινδυνεύει να μας φτάσει στα όρια του φαταλισμού (μοιρολατρία, μοιροκρατία).

Είμαστε εκεί όπου μας έφεραν οι σκέψεις και οι πράξεις μας των τελευταίων ετών. Οτιδήποτε βιώσουμε τα επόμενα πέντε ή δέκα χρόνια θα έχει επηρεαστεί από αυτά που κάνουμε σήμερα. Οι φίλοι μας, η οικογένεια μας, η εργασία μας, τα εισοδήματά μας, το που και πώς θα ζούμε –όλα αυτά τα πράγματα διαμορφώνονται από τις κινήσεις που επιλέγουμε στο παρόν. Η ζωή είναι µια διαδικασία οικοδόμησης και γιατί όχι: επαναοικοδόμησης. Αυτά που κάνουμε σήμερα επηρεάζουν αυτά που θα έχουμε αύριο. Το σκάκι μας διδάσκει ότι το αύριο το διαμορφώνουμε χωρίς τον παράγοντα τύχη, σήμερα, τώρα που διαβάζετε αυτό το άρθρο, τώρα που ανοιγοκλείνετε τα βλέφαρά σας. Και όπως έλεγε ο φιλόσοφος Δημόκριτος: Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο, πρόφασιν ιδίης αβουλίης. Για να καλύψουν την έλλειψη θέλησης για όλα: για εργασία, για θετική ενέργεια, για ανάπτυξη και δημιουργικότητα, γιατί είναι ακαμάτηδες κοινώς. Για αυτό ας ασχοληθούμε με το σκάκι, ο Σκακιστής εξαντλεί την μοιρολατρία του απλά γράφοντας με το τυχερό του στυλό...