Θα ξεκινήσω αυτό το άρθρο με μία πρόκληση, η οποία είναι η εξής: Διαβάστε τις παρακάτω λέξεις επί 10 δευτερόλεπτα και προσπαθήστε να θυμάστε μετά όσες περισσότερες μπορείτε: «Κρύβει η αυτή αποδεικνύει ότι η παγίδες εξειδίκευση μας πρόκληση». Πόσες θυμάστε; Τώρα δοκιμάστε πάλι! «Αυτή η πρόκληση μας αποδεικνύει ότι η εξειδίκευση κρύβει παγίδες».
Πολλά έχουν γραφτεί για την αναγκαιότητα να αφιερώσει κάποιος 10.000 ώρες σε ένα αντικείμενο ώστε να γίνει expert (και δεν διαφωνώ απόλυτα με αυτό). Και μάλιστα, όλο το εκπαιδευτικό μας σύστημα βασίζεται σ’ αυτή τη λογική της απόλυτης εξειδίκευσης.
Θυμάμαι όταν ήμουν μαθήτρια, αλλά και αργότερα (μέχρι και σήμερα) να προσπαθώ να λύνω όσες περισσότερες ασκήσεις μπορούσα π.χ. στα μαθηματικά ή σε θέματα που αφορούσαν το Project Management, για να μπορώ να γίνω όσο καλύτερη μπορούσα και άρα στη συνέχεια να μπορώ να εφαρμόσω στην πράξη αποτελεσματικά ό,τι είχα μάθει.
Το μυστικό, πίσω από την επίμονη και ηθελημένη εξάσκησή μας επί 10.000 ώρες σε ένα πεδίο που μας ενδιαφέρει, είναι ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε επαναλαμβανόμενα μοτίβα στο δευτερόλεπτο. Και φυσικά αυτό μας βοηθάει να ανταποκρινόμαστε γρήγορα και αποτελεσματικά όταν καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις και τελικά να πράξουμε με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Αυτό είναι το μυστικό που κρύβεται πίσω από την αφρόκρεμα των χειρουργών, των σκακιστών, των μουσικών κ.ά.
Αυτό είναι το μυστικό που κρύβεται πίσω από την ικανότητά μας να θυμόμαστε πολύ πιο εύκολα τις 10 λέξεις της πρόκλησης με την οποία ξεκίνησα αυτό το άρθρο, όταν αυτές οι λέξεις βρίσκονται μέσα σε μία πρόταση που σημαίνει κάτι για εμάς. Γιατί πολύ απλά έχουμε μάθει συνδυασμούς λέξεων, οι οποίοι έχουν νόημα για εμάς.
Όμως, όπως βλέπετε, έστω και αν μία από τις 10 λέξεις αλλάξει σειρά, το πιο πιθανό είναι να μπερδευτούμε και να μην μπορούμε να τις θυμόμαστε όλες εύκολα. Μόλις δηλαδή αλλάξει έστω και λίγο το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχουμε εξειδικευτεί, τότε αρχίζουμε και τα χάνουμε. Από experts μπορεί να μετατραπούμε σε παιδιά που ακόμα δεν ξέρουν την αλφαβήτα.
Αυτό λοιπόν είναι το μυστικό που κρύβεται πίσω από τους experts. Και το μυστικό αυτό μου αρέσει να το ονομάζω «αυτοματοποιημένη σκέψη και δράση».
Σ’ αυτό το μυστικό στηρίζεται και η Τεχνητή Νοημοσύνη, ο κλάδος αυτός της πληροφορικής που αναπτύσσει υπολογιστικά συστήματα που είτε εξομοιώνουν την ανθρώπινη νοημοσύνη, είτε προσπαθούν να αναπαράξουν την ανθρώπινη ευφυΐα.
Όμως, παρά τις επιτυχίες που έχουν να επιδείξουν παγκοσμίου φήμης σκακιστές που αφιέρωσαν τη ζωή τους, ξεκινώντας από πολύ μικρή ηλικία να εκπαιδεύονται στο σκάκι, αλλά και συστήματα τεχνητής νοημοσύνης όπως το AlphaZero ή μία ειδική έκδοση του StarCraft, που έχουν καταφέρει να νικήσουν τους καλύτερους παίκτες σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που αποτυχαίνουν παταγωδώς. Και πότε συμβαίνει αυτό; Όταν το σταθερό, γνώριμο και στενά καθορισμένο πλαίσιο μέσα στο οποίο έχουν εκπαιδευτεί ή προγραμματιστεί και έχουν μάθει να λειτουργούν, αλλάζει έστω και λίγο.
Η μη ευελιξία που προκύπτει από την υπερβολική εξειδίκευση, η μαθησιακή «δυσκαμψία» ή και «ακαμψία» θα έλεγα, είναι η μεγαλύτερη παγίδα στην οποία μπορεί να πέσει κάποιος, αν αφιερώσει τη ζωή του στην εξειδίκευσή του σε ένα και μόνο αντικείμενο.
Στο πλαίσιο έρευνας που διεξήγαγε o Eric Dane, Distinguished Associate Professor of Management (Organizational Behavior), αποδείχθηκε ότι όταν ζητήθηκε από experts φοροτεχνικούς να κάνουν χρήση ενός νέου νόμου που αφορούσε τις φοροαπαλλαγές, δεν τα πήγαν τόσο καλά όσο οι αρχάριοι φοροτεχνικοί. Τι αποδείχθηκε δηλαδή; Ότι όταν αποκτήσει κάποιος υπερβολική εξειδίκευση σε ένα αντικείμενο, τότε χάνει την ικανότητα να ελίσσεται και να είναι δημιουργικός και να μπορεί τελικά να παράγει ιδέες, να βρίσκει λύσεις, και να προσαρμόζεται εύκολα στα όποια νέα δεδομένα. Γι’ αυτό και θεωρείται αναγκαίο για τον καθένα από εμάς να ασχολείται με πολλαπλά αντικείμενα. Να αλλάζει παραστάσεις, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Και όταν αναφερόμαστε σε σκακιστές ή σε video games που δεν τα καταφέρνουν σε μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα, τότε οι παράπλευρες απώλειες δεν είναι και τόσο σημαντικές. Άντε, κι όταν αναφερόμαστε σε experts φοροτεχνικούς… το πολύ πολύ να χάσουμε κάποια χρήματα. Τι γίνεται όμως όταν αναφερόμαστε σε experts χειρουργούς, που κρατούν την ζωή μας στα χέρια τους; Τι γίνεται όταν η τύχη της ανθρωπότητας και της Γης βρίσκεται στα χέρια των παγκόσμια αναγνωρισμένων experts (όπως τους ονομάζουμε ή θέλουν να λέγονται), και όπως έχει αποδειχθεί στη πράξη, αυτοί οι experts παίρνουν και τις καλύτερες αποφάσεις σε κρίσιμες στιγμές; Μήπως θα πρέπει να αρχίσουμε όχι απλά να ανησυχούμε, αλλά να επαναστατούμε; Να επαναστατούμε ενάντια στην απόλυτη εξειδίκευση; Και μάλιστα, μήπως αυτή η επανάσταση θα πρέπει να ξεκινήσει από εμάς τους ίδιους;
Ναι, να εξειδικευόμαστε σε πεδία που αγαπούμε, σε πεδία που έχουν νόημα για εμάς. Να λέμε «ναι» στην «αυτοματοποιημένη σκέψη και δράση» γιατί έτσι μπορούμε να είμαστε αποτελεσματικά speed junkies. Να δρούμε άμεσα και αποτελεσματικά βασιζόμενοι στη βαθιά βιωματική γνώση. Όμως, πρέπει να λέμε «ναι» και στην «ευέλικτη σκέψη και δράση». Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε από τη φύση μας πολυμορφικά όντα και να τιμήσουμε αυτόν τον πολυμορφισμό που βρίσκεται καταγεγραμμένος στο DNA μας. Θα πρέπει δηλαδή να γίνουμε agile speed junkies! Έτσι μόνο μπορούμε να αποφύγουμε την παγίδα της εξειδίκευσης!
Σχόλια