Ο σπόρος της εξέλιξης και της προδραστικότητας είναι το ανικανοποίητο

Στο πλαίσιο κάποιων projects για τα οποία ήμουν project manager υλοποιούσαμε υποέργα και δράσεις που σχετιζόταν με τη διατήρηση σπόρων. Οι σπόροι είχαν κάτι που με τραβούσε. Ενώ η δουλειά μου ήταν διοικητική, από κάποια στιγμή και μετά θυμάμαι να πηγαίνω στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους, στην τράπεζα σπόρων όπως ονομάζεται επιστημονικά, για να τους παρατηρήσω. Συνεργαζόμουν με ερευνητές που τους συνέλεγαν από τη φύση, τους διατηρούσαν σε ειδικές συνθήκες και πειραματιζόταν με τον πολλαπλασιασμό τους.

Αυτό που με γοήτευε στους σπόρους ήταν ότι κατά τον πολλαπλασιασμό τους, τα φυτά που προέκυπταν δεν ήταν ποτέ ίδια μεταξύ τους. Παρουσίαζαν παραλλακτικότητα. Το κάθε ένα, ενώ ανήκε στο ίδιο είδος, ήταν διαφορετικό από το άλλο. Είχε τα δικά του χαρακτηριστικά. Ήταν αδερφάκια μεταξύ τους όμως όχι δίδυμα. Κι αυτό το χαρακτηριστικό τους βοηθούσε να επιβιώνουν, να συνεχίζουν να υπάρχουν και να μπορούν να αντιστέκονται και να προσαρμόζονται εύκολα και γρήγορα στις όποιες περιβαλλοντικές αλλαγές.

Οι σπόροι έχουν το δικό τους σύστημα επιβίωσης. Ένα σύστημα που τους επιτρέπει να αναβαθμίζονται και έτσι να προετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν πιθανά προβλήματα που μπορεί να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Οι σπόροι δηλαδή λειτουργούν προδραστικά και δεν περιμένουν να συμβεί το πρόβλημα για να δουν τι θα κάνουν, πώς θα αντιδράσουν, γιατί τότε το παιχνίδι είναι χαμένο από χέρι. Θα εξαφανιστούν.

Στη Γεωπονία αλλά και μέσα από τη μελέτη διαφόρων άλλων επιστημονικών πεδίων έμαθα ότι κάθε φυσικό σύστημα είναι δομημένο και φτιαγμένο με έναν τέτοιο τέλειο τρόπο ώστε να έχει τα ποθητά αποτελέσματα. Κι ένα τέτοιο φυσικό σύστημα το έβλεπα ολοζώντανο μπροστά μου να λειτουργεί στον κύκλο ζωής των σπόρων. Και σκεφτόμουν πόσο διαφορετικοί είμαστε εμείς οι άνθρωποι και το σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε. Αυτό το αφύσικο σύστημα...

Το σύστημά μας μας έχει μάθει ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που προκύπτουν όσο πιο άμεσα και αποτελεσματικά μπορούμε όταν αυτά εμφανίζονται. Κι αυτό μας έχει οδηγήσει σε έναν τρόπο σκέψης και δράσης που δεν αφήνει χώρο να σκεφτόμαστε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε ώστε να αποφύγουμε τη δημιουργία των προβλημάτων, αντί να περιμένουμε αυτά να συμβούν. Όπως κάνει και η φύση, και οι σπόροι. Αυτό άλλωστε δεν βιώνουμε αυτή τη στιγμή; Προσπαθούμε να αντιδράσουμε στο πρόβλημα που έχει προκύψει από την εμφάνιση του COVID-19 ενώ θα μπορούσαμε με τον τρόπο ζωής μας να είχαμε αποτρέψει την εμφάνισή του. Και πόσα άλλα ανάλογα παραδείγματα θα μπορούσε ο καθένας από εμάς να παρουσιάσει που επιβεβαιώνουν αυτήν την πραγματικότητα. Έτσι δεν είναι;

Οι σπόροι λοιπόν έχουν ένα ενσωματωμένο σύστημα διαχείρισης ρίσκου που δεν βασίζεται στα mitigation actions, σε δράσεις μετριασμού στην περίπτωση που συμβεί το όποιο αρνητικό ρίσκο, αλλά βασίζονται στα preventing actions, σε δράσεις που αποτρέπουν την εμφάνιση οποιουδήποτε αρνητικού ρίσκου, οποιουδήποτε προβλήματος δηλαδή, με το πιο σημαντικό απ’ όλα το θάνατο.

Παρατηρούμε δηλαδή σε όλα τα φυσικά συστήματα, όχι μόνο σε αυτό των σπόρων, ότι η φύση λειτουργεί με βάση το system thinking. Βλέπει το όλο και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολλών μερών ενός συστήματος και δεν τμηματοποιεί ούτε αντιμετωπίζει χωριστά κάθε μέρος της, κάθε επί μέρους ομάδα της.

Στο δικό μας ακραία νεοφιλελεύθερο σύστημα υπάρχει η άποψη ότι χωρίς σχέδιο και εντολές εκ των άνωθεν τα συστήματα υπάρχουν σε μία κατάσταση χάους και αναρχίας. Όμως η φύση μας αποδεικνύει το αντίθετο. Ένα νέο σύστημα το οποίο βρίσκεται σε σύνθεση είναι πιο έξυπνο απ’ ότι τα μέρη του. Και τα συστήματα όσο αναπτύσσονται γίνονται και πιο έξυπνα. Η φύση λειτουργεί σε μία κατάσταση δομημένου χάους και πάντα βρίσκει μέσα από την αυτοργανούμενη κρισιμότητα τον τρόπο να ισορροπήσει. Αυτό κάνουν και οι σπόροι και λειτουργούν τελικά προδραστικά. Όμως αυτές οι διαδικασίες απαιτούν χρόνο και εμείς οι άνθρωποι, όταν κάτι θέλει χρόνο ώστε να φανεί το θετικό αποτέλεσμα, δεν έχουμε την υπομονή να περιμένουμε. Γι’ αυτό και επιμένουμε να λειτουργούμε αντιδραστικά. Πρώτα το πρόβλημα και μετά η λύση. Κι έτσι βέβαια είναι και πιο χειροπιαστά τα αποτελέσματα, στην περίπτωση που είναι θετικά, κι έτσι μπορούμε μετά την επιτυχία να γιορτάσουμε. Συμφωνείτε;

Θυσιάζουμε το «καλό» που έχει διάρκεια και «ακουμπάει» τις ζωές περισσότερων ανθρώπων και ταυτόχρονα προστατεύει και το περιβάλλον, στο βωμό της γρήγορης ικανοποίησης και του άμεσου κέρδους. Ναι, γιατί όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να προσπαθούμε να λύσουμε προβλήματα ενώ αυτά έχουν συμβεί, πάντα υπάρχουν κι εκείνοι που βγαίνουν κερδισμένοι σε πολλαπλά επίπεδα (βλέπε φαρμακευτικές στον καιρό του COVID-19). Και δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, όταν προσπαθούμε να λύσουμε τα προβλήματα που έρχονται μπροστά μας, ακόμα κι αν βρούμε τελικά τη «μαγική» λύση, τα πράγματα δεν επανέρχονται ποτέ στην κατάσταση που βρισκόταν πριν την εμφάνιση του προβλήματος. Πάντα δηλαδή υπάρχει ζημιά, μικρή ή μεγάλη.

Οι σπόροι έχουν βρει το δικό τους σύστημα μέσω του οποίου μπορούν και ελέγχουν τη ζωή τους και δημιουργούν τον κόσμο τους όπως θέλουν. Αυτό μπορούμε να κάνουμε κι εμείς οι άνθρωποι.

Για να μην είμαι άδικη, σε κάποια πεδία έχουμε ξεκινήσει και το κάνουμε και υπάρχουν πολλοί που έχουν πεισθεί για την αποτελεσματικότητα της προδραστικής δράσης. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί αυτή η στρατηγική σε όλες τις περιπτώσεις, γιατί πολύ απλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε όλα τα προβλήματα που μπορεί να εμφανιστούν και φυσικά υπάρχουν κι εκείνοι που δεν θέλουν γιατί δεν τους συμφέρει.

Εκείνοι που πιστεύουν ότι κάποια προβλήματα δεν μπορούν με τίποτα να προβλεφθούν ή και να αποφευχθούν και άρα επιμένουν να πιστεύουν και να το περνούν αυτό και στους συνανθρώπους τους ότι θα πρέπει να δεχόμαστε μοιρολατρικά πολλά συμβάντα στις ζωές μας, γιατί πολύ απλά είναι φυσικό να συμβαίνει το αρνητικό, το κακό, στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως άνθρωποι που πάσχουν από «problem blindness». Και η «τύφλωση» αυτή σε σχέση με προβλήματα που μπορεί να συμβούν ή συμβαίνουν και δεν τα βλέπουμε, μπορεί να οφείλεται είτε στη θέλησή μας να μην τα βλέπουμε, αλλά μπορεί να είναι και μη ηθελημένη.

Το αποτέλεσμα όμως είναι το ίδιο και στις δύο περιπτώσεις. Αυτή η «τύφλωση» μας εμποδίζει να δράσουμε προδραστικά ή και να δράσουμε έγκαιρα, όπως οι σπόροι. Και όπως κάθε μορφή τύφλωσης έτσι κι αυτή μας εμποδίζει να είμαστε αποτελεσματικά δημιουργικοί και τελικά να μετα-καινοτομούμε. Μας κρατάει σε μία κατάσταση παθητικής αποδοχής στην εμφάνιση οποιουδήποτε αρνητικού ρίσκου, οποιουδήποτε προβλήματος, η οποία στην καλύτερη περίπτωση μας αναγκάζει να κινηθούμε με κάποιο τρόπο για να βρούμε λύση αλλά όπως είπαμε, ακόμα και να βρούμε, τα πράγματα ποτέ δεν επιστρέφουν στην πρότερή τους κατάσταση. Και στη χειρότερη περίπτωση μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αδιαφορία. Και η αδιαφορία δεν έχει να κάνει μόνο με τους άλλους αλλά αφορά και με εμάς τους ίδιους, τη δική μας κατάσταση.

Γι’ αυτό λοιπόν το παράδειγμα των σπόρων το έχω πάντα ζωντανό μέσα μου. Όπως και το παράδειγμα άλλων ευφυών φυσικών συστημάτων. Ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος των σπόρων με βοηθάει πάντα να θυμάμαι ότι ο σπόρος της εξέλιξης και τελικά της προδραστικότητας είναι το ανικανοποίητο. Είναι η δημιουργική περιέργεια. Είναι η θέλησή μας να ξεφεύγουμε συνειδητά από το «problem blindness» και να προσπαθούμε να προλάβουμε παρά να θεραπεύουμε.

Γι’ αυτό λοιπόν ας προσπαθήσουμε όλοι να λειτουργούμε προδραστικά και πάντα να θυμόμαστε ότι η φύση μας διδάσκει! Αυτό το mindset σίγουρα θα μας βοηθήσει να ξαναχτίσουμε τις κοινωνίες μας με έναν άλλο, διαφορετικό τρόπο, πιο αειφορικό για όλους.