Μήπως το «πρόστιμο» της Apple αναδεικνύει εν τέλει κάποιο πρόβλημα της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει μία διαδικασία ελέγχου και επιβολής αποφάσεων κατά των ευνοϊκών φορολογικών καθεστώτων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο έλεγχος αυτός – μεταξύ άλλων – αποτέλεσε την αφορμή για μία σειρά αποκαλύψεων με την υπόθεση των φορολογικών συμφωνιών του κρατιδίου του Λουξεμβούργου (LuxLeaks) αλλά και την πολύ πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να καλέσει την Apple να καταβάλει στην Ιρλανδία το ποσό των 13 δισ. ευρώ ως αναδρομικούς φόρους με το σκεπτικό ότι η Ιρλανδία προσέφερε αθέμιτα φορολογικά προνόμια στην Apple, δίνοντάς της, έτσι, τη δυνατότητα να πληρώνει σημαντικά μικρότερους φόρους από άλλες επιχειρήσεις και για πολλά χρόνια.

Αποτελεί γεγονός ότι στην Ενωμένη Ευρώπη όπου τα νομικά συστήματα και οι διαδικασίες τείνουν να εξισώνονται και να ισορροπούν η κατά τόπους φορολογία των κρατών εμφανίζει σημαντικές διαφορές με αποτέλεσμα να τίθεται εν αμφιβόλω η ισονομία των επιχειρήσεων απέναντι στην Ενωμένη Ευρώπη. Το ζήτημα αυτό ωστόσο έχει όμως και άλλη διάσταση: τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πόσο ίσα είναι μεταξύ τους όταν το φορολογικό τους σύστημα εν τέλει ελέγχεται – είτε προληπτικά είτε κατασταλτικά – από τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής;

Τα κράτη μέλη ως οικονομικές οντότητες επιθυμούν να γίνονται ανταγωνιστικά ώστε να προσελκύουν επενδύσεις καθώς η προσέλκυση επενδύσεων είναι γνωστό ότι επιφέρει θετικά αποτελέσματα στο κράτος υποδοχής όπως αύξηση εσόδων, απασχόληση και άυλη αξία. Τα κράτη μέλη προκειμένου να γίνονται ανταγωνιστικά στο παγκόσμιο παζάρι της οικονομίας παρέχουν κίνητρα σε εταιρίες ώστε να εγκατασταθούν στο έδαφός τους καθώς σε παγκόσμια κλίμακα οι εταιρίες φορολογούνται κατ’ αρχήν στο τόπο της έδρας τους. Τα κίνητρα αυτά τις περισσότερες φορές σχετίζονται με τη παροχή φορολογικών προνομίων. Τα προνόμια αυτά είναι δυνατόν να διαφέρουν από κράτος σε κράτος αλλά και ακόμη από εταιρία σε εταιρία στο ίδιο κράτος. Εάν τα προνόμια αυτά ξεπερνούν τα όρια του υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε χαρακτηριστούν ως κρατικές ενισχύσεις οι οποίες δεδομένου ότι διαταράσσουν τις ισορροπίες του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων να οδηγήσουν σε διάφορες κυρώσεις από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μία τέτοια περίπτωση αποτέλεσε στην Ελλάδα η περίπτωση της Ολυμπιακής αλλά και των Ναυπηγείων.

Το σημείο αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό από τα όσα εκτίθενται καθώς είναι λεπτές οι οικονομικές και πολιτικές ισορροπίες τόσο μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία θέλουν επενδυτές όσο και μεταξύ των επιχειρήσεων οι οποίες θέλουν τη χαμηλότερη δυνατή φορολογία. Επιπλέον, το παράδειγμα της Apple έχει και τη διάσταση της πολιτικής καθώς αναδεικνύει και το πρόβλημα της άλλης πλευράς του Ατλαντικού όπως κρατήσει εντός των πυλών της τα φορολογητέα έσοδα μία επιχείρησης όπως η Apple η οποία ας μην γελιόμαστε στη πραγματικότητα διαθέτει εκεί ένα σημαντικό τμήμα του κέντρου αποφάσεών της.

Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι επιφορτισμένα να επιτηρούν τις εν γένει συνθήκες ανταγωνισμού στα κράτη μέλη και τα τελευταία είναι αναγκασμένα να συμπορεύονται με ένα κοινό πλαίσιο ακόμη και σε αυτά τα ζητήματα.

Ωστόσο ακόμη και το Brexit αποτέλεσε την αφορμή συζήτησης του μέλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου όταν το τελευταίο δεν θα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μπορεί να ενεργεί σε τέτοια ζητήματα κατά δοκούν...

Τέλος, να σημειώσουμε ότι ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις το lobbying μεγάλων επιχειρήσεων αλλά και η συμμετοχή των μεγάλων οικονομικών οντοτήτων σε φορείς όπως ο ΟΑΣΑ αποτελεί και πάλι μία μορφή ελέγχου αυτών και κατ’ επέκταση της φορολογικής τους πολιτικής. Συνεπώς, ακόμη και για τα μη κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνήθως υπάρχουν σχετικά όρια ελέγχου από άλλα κέντρα.

Τα κράτη θέλουν χρήματα αλλά όταν είναι μέλη ενός ευρύτερου συνασπισμού όπως έχουν δικαιώματα έχουν και υποχρεώσεις. Δικαίωμα κάθε κράτους είναι να ορίζει τη φορολογική του πολιτική. Υποχρέωση κάθε κράτους είναι να μην διαταράσσει τις συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των ομοίων του. Το περιστατικό της Apple είναι ίσως η καλύτερη αφορμή ώστε να επαναξιολογήσουμε τα όρια μεταξύ των κρατών μελών όσο και την οικονομική ένωση της Ευρώπης.