Ο κορονοϊός ως μορφή ανωτέρας βίας: Αναστολή δικαιωμάτων και υποχρεώσεων

Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, κατά το άρθρο 330 ΑΚ «ο οφειλέτης ενέχεται, αν δεν ορίστηκε κάτι άλλο, για κάθε αθέτηση της υποχρέωσής του από δόλο ή αμέλεια, δική του ή των νομίμων αντιπροσώπων του. Αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές». Με τη διάταξη αυτή καθιερώνεται κατ' αρχήν η ευθύνη του οφειλέτη για κάθε πταίσμα, αλλά και μόνο γι' αυτό. Το πταίσμα, δηλαδή, ανήκει στις υποκειμενικές προϋποθέσεις της ευθύνης. Εξάλλου, κατά το άρθρο 342 ΑΚ «ο οφειλέτης δεν γίνεται υπερήμερος αν η καθυστέρηση της παροχής οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν έχει ευθύνη». Γεγονός για το οποίο υπέχει ευθύνη ο οφειλέτης είναι, σύμφωνα με την ΑΚ 330, κατά κανόνα ο δόλος και η αμέλεια και γεγονός για το οποίο δεν υπέχει ευθύνη, το τυχηρό υπό ευρεία έννοια, στην έννοια του οποίου περιλαμβάνεται το τυχηρό υπό στενή έννοια και η ανώτερη βία. Είναι ενδεχόμενο το τυχηρό περιστατικό για το υπόχρεο σε ενέργεια να οφείλεται σε πταίσμα άλλου προσώπου. Ακριβώς γι' αυτό, το πταίσμα ή τα τυχηρά εννοούνται σε σχέση με κάποιο πρόσωπο, στο οποίο και αποδίδονται.

Ειδικότερα, η κατηγορία των τυχηρών, για την οποία χρησιμοποιείται ο όρος ανώτερη βία (vis major), περιλαμβάνει βασικά τις ακραίες περιπτώσεις εκείνων των περιστατικών, που είναι για τις ανθρώπινες δυνάμεις αδύνατο να αποτραπούν ή τουλάχιστον δυσκολότερα από ό,τι τα λοιπά τυχηρά, δηλαδή τα υπό στενή έννοια, που βρίσκονται πλησιέστερα προς την αμέλεια. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει κάποια λίστα περιπτώσεων ανωτέρας βίας αλλά κάθε σχετική περίπτωση κρίνεται ad hoc. Ακόμη, η υποκειμενική θεωρία περί ανωτέρας βίας, που είναι και η κρατούσα στην Ελλάδα τόσο στη θεωρία, όσο και στη νομολογία, διευρύνει κατ' αποτέλεσμα τον κύκλο των περιστατικών ανώτερης βίας, περιλαμβάνοντας σ' αυτά και γεγονότα «εσωτερικά». Δηλαδή, δεν απαιτεί γι' αυτά το στοιχείο της «έξωθεν» προελεύσεώς τους, αλλά θεωρεί κρίσιμο μόνο το ότι τα περιστατικά αυτά είναι απρόβλεπτα και αναπότρεπτα ακόμη και «με μέτρα άκρας επιμέλειας και συνέσεως του δράστη» (όχι δηλαδή με μέτρα της συνηθισμένης επιμέλειας του μέσου συνετού ανθρώπου, που αποτελεί το κριτήριο διακρίσεως μεταξύ της αμέλειας και των τυχηρών γενικά) (ΑΠ 513/2019).

Με αυτές τις σκέψεις, έχει κριθεί – ενδεικτικά – ότι επί φθορών ή καταστροφής μισθίου, έχει απαλλαγεί ο μισθωτής για από ευθύνη για αποζημίωση, αν η αδυναμία προς απόδοσή του δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα αυτού, καθώς το τυχαίο γεγονός και η ανώτερη βία απαλλάσσουν τον οφειλέτη από την υποχρέωση αποζημίωσης (ΕφΛαρ 419/2018).

Ακόμη, έχει κριθεί – ενδεικτικά – ότι για τις καθυστερήσεις του αεροπλάνου πριν από την επιβίβαση, ο αερομεταφορέας απαλλάσσεται, αν αυτό οφείλεται σε ανώτερη βία, όπως η απρόβλεπτη βλάβη του αεροσκάφους (ΑΠ 1369/2007).

Τέλος, το θέμα της απαλλαγής για λόγους ανωτέρας βίας έχει τεθεί κι ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων καθώς το Δημόσιο απαλλάσσεται από την ευθύνη του αν αποδεικνύεται συνδρομή λόγου ανωτέρας βίας (ΣτΕ 3689/2005).

Εν κατακλείδι, η κατάσταση την οποία ζούμε θεωρώ ότι αποτελεί μία κατάσταση ανωτέρας βίας ως μη προβλέψιμη και αναπότρεπτη από κανέναν και κατ’ επέκταση, δικαιολογείται νομικά η μη συμβατική εκπλήρωση υποχρεώσεων για όσο καιρό διαρκέσει. Ωστόσο, θα πρέπει στο συγκεκριμένο σημείο να υπάρξει μεγάλη ανάλυση των επιμέρους παραγόντων, οι οποίες εν τέλει άγουν στην μη συμβατική εκπλήρωση υποχρεώσεων, κυρίως διότι δεν έχουν ανασταλεί τελικά όλες οι εκφάνσεις της σύγχρονης πραγματικότητας, αλλά και κυρίως διότι το πρώτο διάστημα δεν είχαν καταστεί σαφή τα σχετικά γεγονότα.