Σύμφωνα με τον Christophe Al-Saleh, έναν λέκτορα φιλοσοφίας στην Amiens που παρακολούθησε στενά τη συλλογική συμπεριφορά από την άφιξη του ιού, πολλοί παράγοντες εξηγούν αντιδράσεις «εντελώς δυσανάλογες προς τον πραγματικό κίνδυνο».
Ο φόβος από το άγνωστο
«Πρώτον, υπήρξε πλήρης αδιαφορία, διότι ήταν πολύ μακριά. Απειλούσε, αλλά ήταν πολύ μακριά.» Τότε υπήρξαν οι ρατσιστικές αντιδράσεις, οι οποίες στην πραγματικότητα προέρχονταν από μια συγκαλυμμένη αίσθηση φόβου», εξηγεί. «Η αλλαγή έγινε όταν έφτασε στη Γαλλία, όπου συνέβη ο συλλογικός πανικός, που συνδέεται με το φόβο του άγνωστου, «Δεν γνωρίζουμε ακόμη τον ιό. (...) Γνωρίζουμε τη γρίπη, την έχουμε υπό έλεγχο, ακόμα και αν δεν εμβολιαστούν οι άνθρωποι, δεν είναι πλέον τρομακτικό». «Είναι περίεργο, αλλά από τη στιγμή που υπάρχει το εμβόλιο, ακόμη και αν δεν εμβολιαζόμαστε, αισθανόμαστε προστατευμένοι. Είναι θέμα μαγικής σκέψης».
«Συναισθηματική μόλυνση»
«Αλλά ο φόβος του άγνωστου δεν εξηγεί τα πάντα». Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό, ο κορονοϊός έχει ξυπνήσει «αρχαϊκά αντανακλαστικά» που συνδέονται με τραυματικά γεγονότα στην ιστορία.» Υπάρχει μια συλλογική αναφορά στην κοινωνία σε τραυματικά γεγονότα όπου υπήρξε έλλειψη, μεγάλες επιδημίες ή πιο πρόσφατα πόλεμος. Πράγματα που βρίσκονται στο συλλογικό ασυνείδητο. «Εδώ έρχεται ο φόβος της έλλειψης και η βιασύνη στα ζυμαρικά και τα κονσερβοποιημένα ράφια των σούπερ μάρκετ». Ο φόβος εξαπλώνεται, αλλά μοιάζει περισσότερο με μια συναισθηματική μόλυνση (...) Δεν είμαστε καθόλου ορθολογικοί, είναι μια επιδημία του πανικού και του παραλογισμού», τονίζει. «Από την αρχή αυτού του φαινομένου, σκέφτομαι την πρόταση ενός άλλου φιλόσοφου, του Ludwig Wittgenstein, που συνοψίζει την κατάσταση πολύ καλά: «Η τρέλα μας περιβάλλει από όλες τις πλευρές».
Εφέ χιονοστιβάδας
Δύο άλλοι παράγοντες ενισχύουν αυτές τις «παράλογες» συμπεριφορές: «Υπάρχει αβεβαιότητα, είναι ένα στοιχείο, δεν ξέρουμε τι θα συμβεί... Και ο περιορισμός είναι επίσης τρομακτικός, η μη ελευθερία κινήσεων είναι πολύ τρομακτική». Το άθροισμα όλων αυτών των στοιχείων παράγει στη συνέχεια «συμπεριφορά προβάτων». «Λέμε ότι είναι ανόητο να πάμε να γεμίσουμε με ζυμαρικά, αλλά όταν βλέπουμε τα μισοάδεια ράφια, λέμε ότι στο τέλος θα πρέπει να αγοράσουμε και κάποια, και δημιουργούμε μια έλλειψη».
Ο κορονοϊός όμως συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο και προκαλεί πανικό σε πολλές χώρες. Για το φόβο των ελλείψεων, με κάποια βιασύνη στα σούπερ μάρκετ για να προμηθεύονται οι άνθρωποι τρόφιμα. Στη Γαλλία, περισσότερες από 8.000 προστατευτικές μάσκες έχουν κλαπεί από νοσοκομεία.
Γιατί ο φόβος δημιουργεί αυτές τις συμπεριφορές;
Κλοπές, επιδρομές στα σούπερ μάρκετ, ρατσισμός προς τους Ασιάτες... Η κατάσταση της κρίσης της υγείας που προκάλεσε ο νέος κορονοϊός παράγει παράλογη συμπεριφορά καθοδηγούμενη από το φόβο. «Ο ιός προκαλεί άγχος επειδή είναι αόρατος και απρόβλεπτος, δεν γνωρίζουμε πώς θα αναπτυχθεί η πανδημία» παρατηρεί ο κοινωνιολόγος Gérard Mermet, Αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο, το Covid-19 συνεχίζει να εξαπλώνεται. «Πρόκειται για μια κρίση πρωτοφανούς μεγέθους και οι αβεβαιότητες που περιστρέφονται γύρω από αυτήν προκαλούν φόβο» αναλύει η Isabelle Richard, γιατρός στην κοινωνική και περιβαλλοντική ψυχολογία.
«Είναι για την επιβίωση»
Και ο φόβος προκαλεί παράλογη συμπεριφορά. Στο Χονγκ Κονγκ, τα ράφια άδειασαν, προκαλώντας φήμες για ελλείψεις, σε σημείο που οι κλέφτες οπλισμένοι με μαχαίρια επιτέθηκαν σε έναν οδηγό για να κλέψουν εκατοντάδες ρολά χαρτιού τουαλέτας. Μεγάλες ουρές δημιουργήθηκαν στα ταμεία των αμερικανικών σουπερμάρκετ, όπως στο Λος Άντζελες, όπου τα καροτσάκια με ρολά χαρτιού τουαλέτας και μπουκάλια νερού ακολουθούσαν το ένα το άλλο. «Δεν είναι πλέον θέμα διαβίωσης αλλά επιβίωσης», σχολιάζει ο κοινωνιολόγος Gérard Mermet.
Στη Γαλλία, αρκετοί μεγάλοι διανομείς έχουν παρατηρήσει μια εισροή πελατών που επιθυμούν να αποθηκεύσουν βασικά προϊόντα για να ανακουφιστούν από πιθανό περιορισμό λόγω του νέου κορονοϊού. Ορισμένες υπεραγορές όπως το Auchan έχουν «ληστευτεί», με τμήματα που αδειάζουν «και ιδιαίτερα αυτά των ζυμαρικών», δήλωσε εκπρόσωπος. Ένα φαινόμενο σημείωσε «παντού στη Γαλλία, και όχι μόνο στις περιοχές όπου έχουν αναφερθεί περιπτώσεις κρουσμάτων», τόνισε. Στα νοσοκομεία, έχουν κλαπεί τουλάχιστον 8.300 μάσκες και 1.200 φιάλες ειδικών διαλυμάτων, απαραίτητες για την εξάλειψη της επιδημίας κορονοϊού.
«Συναγερμός επικοινωνίας»
«Το γεγονός ότι αντιμετωπίζουμε έναν ιό στον οποίο υπάρχουν λίγες πληροφορίες δημιουργεί εντάσεις σε άτομα και προκαλούν ακατάλληλες και δυσανάλογες αντιδράσεις» σημειώνει η Isabelle Richard. Η ψυχολόγος εκφράζει τη λύπη της για την ύπαρξη μιας ανησυχητικής επικοινωνίας γύρω από τον κορονοϊό, πηγή πρόσθετης ανησυχίας για τους πληθυσμούς: «Το γεγονός της παρουσίασης μιας εκτίμησης του αριθμού των ανθρώπων που μολύνθηκαν και πέθαναν καθημερινά συμβάλλει στην ψύχωση». Ο Gérard Mermet προσθέτει: «Είναι προφανές ότι οι δημόσιες αρχές πρέπει να είναι διαφανείς και να εφαρμόζουν τις αρχές της προφύλαξης, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε να βάζουμε την κατάσταση σε προοπτική, υπενθυμίζοντας, για παράδειγμα, τον αριθμό των κρουσμάτων που θεραπεύονται».
Η πληροφόρηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι πληθυσμοί αντιδρούν σε μια κρίση. Πράγματι, «οι συμπεριφορές που βλέπουμε αυτή τη στιγμή δεν είναι εγγενείς στους ανθρώπους», μας διαβεβαιώνει η ειδικός στην κοινωνική και περιβαλλοντική ψυχολογία. «Αυτή η απώλεια αλληλεγγύης δεν είναι συστηματική. Στον σεισμό, παρατηρούμε ότι οι άνθρωποι, αφού είναι ασφαλείς, ανησυχούν για την ασφάλεια των γειτόνων τους, αλλά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο κίνδυνος είναι εξωτερικός, δεν είναι εγγενής στον άνθρωπο», αναφέρει. Η Isabelle Richard συνεχίζει: «Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά το Covid-19, τα ίδια τα άτομα είναι δυνητικά φορείς αυτού που φαίνεται να είναι ο κίνδυνος, γεγονός που προκαλεί δυσπιστία και παράλογη συμπεριφορά. Εξ ου και η σημασία της καλής επικοινωνίας σχετικά με τους τρόπους μεταφοράς και μετάδοσης και τους τρόπους για να προστατευθείτε».
«Ένα εμβόλιο κατά του φόβου»
Επιπλέον, αυτή η κρίση λαμβάνει χώρα στη Γαλλία σε ένα ήδη «έντονο» πλαίσιο, επιμένει ο Gérard Mermet, μετά από ένα έτος που χαρακτηρίζεται από κίτρινα γιλέκα και μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος. «Το κλίμα είναι ήδη πολύ έντονο, γεγονός που εξηγεί δυσανάλογες αντιδράσεις». Και η Isabelle Richard συνεχίζει: «Η περιβαλλοντική κατάσταση προστίθεται στην ψύχωση του περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει τη γέννηση του φαινομένου της σολαταλγίας: οι άνθρωποι αναπτύσσουν συμπεριφορικές διαταραχές και οξύ άγχος επειδή φοβούνται τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές.»
Η αλυσίδα των κρίσεων για την υγεία και το περιβάλλον συμβάλλει στην κλιμάκωση των παρορμητικών συμπεριφορών που καθοδηγούνται από το φόβο. «Περισσότερο από ένα εμβόλιο κατά του κορονοϊού, θα χρειαζόμασταν ένα εμβόλιο κατά του φόβου», καταλήγει ο Gérard Mermet.
Πηγές
- bfmtv.(2020) Stockage compulsif, vol, méfiance: pourquoi la peur du coronavirus crée des comportements irrationnels
- france3- (2020)Coronavirus : “C'est une épidémie de panique et d'irrationalité”
Σχόλια