Ν. 4093/2012: Χρονικά όρια λειτουργίας καταστημάτων και εργασίας του προσωπικού αυτών

Τα τελευταία χρόνια οι εργασιακές σχέσεις αποτελούν μετά τα φορολογικά ζητήματα έναν από τους τομείς οι οποίοι έχουν μεταβληθεί σημαντικά δυστυχώς κυρίως εις βάρος των εργαζομένων. Επιπλέον, οι προσπάθειες της πολιτείας για ενίσχυση του αναταγωνισμού έχει οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία εν γένει των καταστημάτων.

Με βάση τα ανωτέρω δεδομένα, θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις νομοθετικές ρυθμίσεις όπως αυτές εφαρμόζονται στη πράξη πλέον αναφορικά με το ιδιαίτερο καθεστώς των χρονικών ορίων λειτουργίας των καταστημάτων και της εργασίας των προσωπικού σε εφαρμογή του Ν. 4093/2012. Το παρόν άρθρο σκοπό έχει να περιγράψει από νομική σκοπιά την αποσύνδεση του ωραρίου εργασίας εργαζομένων στα καταστήματα από το ωράριο λειτουργίας αυτών, ενώ θα ασχοληθεί με την οργάνωση της εβδομαδιαίας 40ωρης εργασίας εργαζομένων στα καταστήματα.

Ι. Μεσημβρινή Ανάπαυση - Διακεκομμένο (Σπαστό) Ωράριο και στα μεγάλα καταστήματα συνεχούς λειτουργίας - Αποσύνδεση ωραρίου εργασίας εργαζομένων σε καταστήματα από το ωράριο λειτουργίας καταστημάτων

Σύμφωνα με τον Ν. 4093/2012 (πρώτο άρθρο, υποπαράγραφος ΙΑ.10, περίπτωση 1β) το διακεκομμένο (σπαστό) ωράριο που ίσχυε μέχρι τώρα για τα καταστήματα που έκλειναν το μεσημέρι, επεκτείνεται και στα μεγάλα καταστήματα συνεχούς ημερήσιας λειτουργίας. Κατ' αυτό τον τρόπο αποσυνδέεται πλέον το ωράριο εργασίας των εργαζομένων στα καταστήματα, από τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων. Ως εκ τούτου, από την 12/11/2012, ημερομηνία δημοσίευσης του ν. 4093/2012, έχει αρθεί η απαγόρευση της απασχόλησης των εργαζομένων κατά τις ώρες που δεν λειτουργούν τα καταστήματα (πρώτο άρθρο, υποπαράγραφος ΙΑ.10, περίπτωση 1α). Έτσι με τη διάταξη της περίπτωσης 2 της υποπαραγράφου ΙΑ.10 του πρώτου άρθρου του Ν. 4093/2012 «θεραπεύεται» το νομικό κενό που προέκυπτε από την υπ. αριθ. 2346/29-9-90 Εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας σχετικά με τη δυνατότητα υιοθέτησης διακεκομμένου ωραρίου εργασίας απασχολουμένων σε καταστήματα που εφαρμόζουν συνεχές ωράριο ημερήσιας λειτουργίας.

Επιπλέον, με την περίπτωση 1β της υποπαραγράφου ΙΑ.10 του άρθρου πρώτου του ν. 4093/2012 καταργείται η διάταξη της παραγράφου 2 του άρθρου 7 του ν. 1037/1971 που είχε ως εξής: « Η επί 10λεπτον καθυστέρησις της λήξεως της λειτουργίας του καταστήματος προς εξυπηρέτησιν πελατών, ευρισκομένων εντός αυτού δεν αποτελεί παράβασιν των διατάξεων του παρόντος». Επίσης, καταργείται η παρ.7α του ίδιου ν.δ/τος, που προστέθηκε με το άρθρο 244 του ν. 4072/2012 και η οποία είχε ως εξής: «Με την επιφύλαξη των λοιπών διατάξεων του παρόντος νόμου, στα εμπορικά καταστήματα λιανικής πώλησης επιτρέπεται η μετά το πέρας του νομίμου ωραρίου λειτουργίας τους απασχόληση επί τριάντα λεπτά της ώρας ενός εργαζόμενου υπεύθυνου ταμείων και μέχρι τριών εργαζόμενων ταμιών αποκλειστικά και μόνο για ταμειακή και λογιστική τακτοποίηση, υπό την προϋπόθεση ότι το κατάστημα είναι κλειστό και δεν εξυπηρετούνται πελάτες. Οι εργαζόμενοι αυτοί, κατά τις μέρες της ως άνω απασχόλησής τους, προσέρχονται στην εργασία τους τριάντα λεπτά της ώρας αργότερα από την τυπική έναρξη του ωραρίου τους. Στις καταστάσεις προσωπικού και στα προγράμματα ωρών εργασίας και απασχόλησης προσωπικού που υποβάλλονται στις αρμόδιες υπηρεσίες, αναγράφονται επακριβώς το ονοματεπώνυμο του εργαζόμενου, η ειδικότητα με την οποία απασχολείται, καθώς και οι ημερομηνίες και ώρες της κατά τα παραπάνω απασχόλησης. Οι διοικητικές και ποινικές κυρώσεις που προβλέπονται στην κείμενη νομοθεσία και αφορούν το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων, το ωράριο των εργαζόμενων και την υποβολή των καταστάσεων προσωπικού και των προγραμμάτων εργασίας, εφαρμόζονται και όταν παραβιάζονται οι διατάξεις του παρόντος άρθρου».

Περαιτέρω, παραμένει σε ισχύ η παράγραφος 6 του άρθρου 42 του ν. 1892/1990, η οποία προβλέπει ότι οι εργαζόμενοι των καταστημάτων που λειτουργούν με διακεκομμένο ωράριο δικαιούνται μεσημβρινή ανάπαυση που δεν μπορεί να είναι μικρότερη των τριών ωρών. Έτσι είναι δυνατόν στο πλαίσιο της οργάνωσης του ημερήσιου χρόνου εργασίας να καθορίζεται μεσημβρινή ανάπαυση τουλάχιστον τριών ωρών (παρ. 6 του αρ. 42 του ν. 1892/1990), και για τους εργαζομένους καταστημάτων των οποίων η ημερήσια λειτουργία ακολουθεί συνεχές ωράριο. Στην περίπτωση αυτή, σύμφωνα με την υπ' αρ. 25542/811/21.11.2012 Εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας, θα πρέπει να υπάρχει ρητός όρος στη σύμβαση εργασίας, για την εφαρμογή διακεκομμένου ωραρίου εργασίας προκειμένου να παρέχεται ασφάλεια δικαίου για τον εργαζόμενο. Σε κάθε περίπτωση, η οργάνωση του ημερήσιου χρόνου εργασίας, κατ' αυτόν τον τρόπο, από τον εργοδότη, υπόκειται στον περιορισμό του άρθρου 281 του Αστικού Κώδικα. Κατά τα λοιπά η απασχόληση των εργαζομένων στα καταστήματα διέπεται από όλες τις σχετικές διατάξεις που αφορούν τα χρονικά όρια εργασίας τους και θα πρέπει να τηρούνται όλες οι σχετικές προστατευτικές διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας. Σημειωτέον ότι οι ώρες λειτουργίας των καταστημάτων ρυθμίζονται από τις διατάξεις των άρθρων 12 και 13 του ν. 3377/2005. Έτσι η απασχόληση των εργαζομένων στα καταστήματα θα πρέπει να εντάσσεται εντός του πλαισίου των καθηκόντων που προβλέπονται από τις συμβάσεις εργασίας τους και τηρουμένων των σχετικών ρυθμίσεων για τα χρονικά όρια εργασίας. Οι ρυθμίσεις αυτές μπορούν να αφορούν τις εβδομαδιαίες αναπαύσεις, το ημερήσιο διάλειμμα, την ημερήσια ανάπαυση κ.λ.π. Σε περίπτωση παραβίασης των διατάξεων αυτών, εφαρμόζονται όλες οι ρυθμίσεις που προβλέπουν την επιβολή κυρώσεων. Ενώ γενική απαγόρευση υπάρχει μόνο για τους εργαζόμενους με καθεστώς μερικής απασχόλησης, για τους οποίους ισχύει ότι η παροχή της συμφωνημένης εργασίας θα πρέπει να είναι συνεχόμενη και να παρέχεται μια φορά την ημέρα.

ΙΙ. Οργάνωση εβδομαδιαίας 40ωρης εργασίας εργαζομένων σε καταστήματα – Ελάχιστη ημερήσια ανάπαυση.

Με την διάταξη της περίπτωσης 1 της υποπαραγράφου ΙΑ.14 του άρθρου πρώτου του ν. 4093/2012, αντικαθίσταται η διάταξη της παραγράφου 4 του άρθρου 42 του Ν. 1892/90, η οποία προέβλεπε την υποχρεωτική οργάνωση της εβδομαδιαίας 40ωρης εργασίας σε πενθήμερη βάση, για τους εργαζόμενους στα καταστήματα (η έννοια των οποίων καθορίζεται στο αρ.1 του Ν.Δ. 1037/71).

Με τη νέα ρύθμιση παρέχεται η δυνατότητα στους εκπροσώπους εργοδοτών και εργαζομένων σε επιχειρήσεις - καταστήματα, να καθορίζουν μέσω Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας (ΣΣΕ) τις ημέρες εβδομαδιαίας απασχόλησης των εργαζομένων σε αυτά. Οι ΣΣΕ αυτές δύναται να είναι οποιουδήποτε είδους, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις σχετικές ρυθμίσεις.

Περαιτέρω, με τη διαδικασία αυτή επεκτείνεται ουσιαστικά και στα καταστήματα η δυνατότητα που προβλέπεται για τους λοιπούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας να καθορίζουν με ΣΣΕ το σύστημα ημερών εβδομαδιαίας απασχόλησης σε πενθήμερο ή να το διατηρούν εξαήμερο. Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στο νομικό υπόβαθρο της ΕΓΣΣΕ της 26-02-1975, η οποία κυρώθηκε με το ν.133/1975 ( 189 Α'), καθώς επίσης και της διάταξης του άρθρου 2 της παρ. 1 της Πράξεως Νομ. Περιεχομένου της 29/12/1980, η οποία κυρώθηκε με το ν.1157/81, και προβλεπόταν ως δυνητικό το σύστημα οργάνωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας, με πενθήμερο,. Οι ΣΣΕ που συνάπτονται και ρυθμίζουν θέματα ημερών εβδομαδιαίας απασχόλησης θα πρέπει να τηρούν τις σχετικές διατάξεις του Π.Δ. 88/99 (Α' 94), το οποίο ενσωμάτωσε την Οδηγία 93/104/ΕΚ και οι οποίες αποτελούν τις ελάχιστες προδιαγραφές της οργάνωσης του χρόνου εργασίας και ειδικότερα στα θέματα της ημερήσιας και εβδομαδιαίας ανάπαυσης, καθώς και των ανωτάτων ορίων απασχόλησης. Το εν λόγω Π.Δ το οποίο έχει ως σκοπό την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων αποτελεί δίκαιο με υπερεθνική ισχύ, εφόσον ενσωμάτωσε κοινοτική Οδηγία. Η δυνατότητα ρύθμισης θεμάτων ημερών εβδομαδιαίας απασχόλησης για τους εργαζόμενους σε καταστήματα, με την διαδικασία των ΣΣΕ αφορά το συνολικό ανώτατο συμβατικό ωράριο 40 ωρών εβδομαδιαίως.

Σε περίπτωση κατά την οποία δεν υφίσταται ΣΣΕ, με την οποία καθορίζεται πενθήμερη εβδομαδιαία εργασία για τους εργαζόμενους σε καταστήματα, των οποίων η έννοιά καθορίζεται στο αρ.1 του Ν.Δ. 1037/71, εφαρμογή έχουν οι γενικές ρυθμίσεις για την εξαήμερη εβδομαδιαία εργασία, σε συνδυασμό με τα προβλεπόμενα περί δυνητικού συστήματος οργάνωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας, με πενθήμερο, όπως αυτό προβλεπόταν και ισχύει από την ΕΓΣΣΕ της 26-02-1975, η οποία κυρώθηκε με το ν. 133/1975 ( 189 Α'), καθώς επίσης και τις οικείες διατάξεις για τις ημέρες επιτρεπτής λειτουργίας καταστημάτων.

Σύμφωνα δε με την περίπτωση 2 της υποπαραγράφου ΙΑ.14 του άρθρου πρώτου του ν. 4093/2012, με την οποία αντικαταστάθηκε το άρθρο 3 του Π.Δ. 88/1999 (Α' 94), καθιερώνεται για κάθε περίοδο είκοσι τεσσάρων (24) ωρών, ελάχιστη ημερήσια ανάπαυση έντεκα (11) συνεχών ωρών αντί των δώδεκα (12) ωρών που προέβλεπε η προηγούμενη ρύθμιση. Η περίοδος αυτή των είκοσι τεσσάρων (24) ωρών έχει ως έναρξη την 00.01' και λήξη την 24.00' ώρα. Η ελάχιστη ημερήσια αυτή ανάπαυση, η οποία προβλέπεται ρητώς από την Οδηγία 93/104/ΕΚ (νυν 2003/88/ΕΚ) ισχύει και για τις περιπτώσεις των βαρδιών έτσι όπως αυτές προβλέπονται ως σύστημα εργασίας στο Π.Δ. 88/99. Ως εκ τούτου, σε εργαζόμενο που απασχολείται με σύστημα βαρδιών θα πρέπει από τη λήξη της μιας βάρδιας μέχρι την έναρξη της επόμενης, να μεσολαβεί ημερήσια ανάπαυση 11 συνεχών ωρών, χωρίς να περιορίζεται από την περίοδο των είκοσι τεσσάρων (24) ωρών που έχει ως έναρξη την 00.01' και λήξη την 24.00' ώρα.