Η ιστορία ενός κοινωνικού επιχειρηματία και γιατί μας ενδιαφέρει

Εμπνευσμένος από τον Γερμανό οικονομολόγο του 19ου αιώνα, Ερνστ Ένγκελ (Ernst Engel) ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία σύμφωνα με την οποία όσο μικρότερο είναι το εισόδημα μιας οικογένειας, τόσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό που καταναλώνει σε τρόφιμα, ο Γκιγιώμ Μπαπστ (Guillaume Bapst) άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα επιλέγουν τρόφιμα. Θέτοντας σε εφαρμογή την θεωρία του Ένγκελ, ο Γάλλος κοινωνικός επιχειρηματίας, δημιούργησε ένα δίκτυο παντοπωλείων όπου οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας, έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν προϊόντα σε τιμή 10 μέχρι και 30% χαμηλότερη από την αρχική τιμή της αγοράς. Εκτός από τις προφανείς δυνατότητες που παρέχονται σε όσους έχουν ανάγκη για τρόφιμα, με την πρωτοβουλία του Γκιγιώμ, οι πελάτες μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε διάφορα προϊόντα, αποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο, ότι οι άνθρωποι, παρά τις οικονομικές τους δυσκολίες θα πρέπει πάντα να αισθάνονται ότι μπορούν, αλλά και έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν.

Συνάντησα τον Γκιγιώμ πρόσφατα κατά την διάρκεια της επισκεψής του στην Αθήνα, καλεσμένος του ελληνικού παραρτήματος της Ashoka, του παγκόσμιου οργανισμού που προωθεί την κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Μαζί με την Αφροδίτη, -την επικεφαλής της Αshoka στην Ελλάδα-, και τον Γκιγιώμ, ανηφορίσαμε προς την Ακρόπολη, μια ευκαιρία να μάθω περισσότερα για το ευγενές έργο του.

Ο Γάλλος της ιστορίας μας, πάντα ήταν κοντά στην κοινωνία ή ακόμα καλύτερα, σε όσους είχαν ανάγκη.

Μέχρι τα 23 του χρόνια διατηρούσε τη δική του επιχείρηση με άλογα πόνεϊ την οποία πούλησε ύστερα από 8 χρόνια όπου άρχισε να εργάζεται για το Γαλλικό Κράτος. Το βασικότερο μέλημά του ήταν να αναζητεί πηγές χρηματοδότησης για τις ενώσεις οι οποίες βοηθούν στην ενσωμάτωση των μεταναστών που έρχονται από την νότια ακτή της Μεσογείου για να δουλέψουν στη Γαλλία. Το 1976, ο τότε Γάλλος Πρόεδρος Ζισκάρ ντ'Εστέν^[1], προώθησε το νόμο για την οικογενειακή επανένωση των μεταναστών και ο Γκιγιώμ γίνεται μάρτυρας του οικονομικού αγώνα των ανθρώπων, οι οποίοι παλεύουν να πληρώσουν το ενοίκιο τους, μία αιτία την οποία, ακόμη, αναγνωρίζει ως τη βασική πηγή της φτώχειας στην Ευρώπη.

Στην προσπάθειά του να βρει τρόπους να βοηθήσει αυτές τις οικογένειες, αρχίζει να μελετά την οικονομική επιστήμη και ανακαλύπτει την καμπύλη του Ένγκελ, δηλαδή τη γραμμή που απεικονίζει τη σχέση ανάμεσα στις διάφορες ποσότητες των αγαθών που είναι πρόθυμοι οι καταναλωτές να αγοράσουν ανάλογα με τα διαφορετικά επίπεδα του εισοδήματος τους^[2].

Επιθυμώ να μάθω περισσότερα για τα ζητήματα που θέτει ο Γκιγιώμ καθώς αντλεί σοφία από οικονομικές θεωρίες, που σπάνια στις μέρες μας, αποτελούν έμπνευση για κοινωνική καινοτομία. «Όταν είσαι πλούσιος, αγοράζεις ρούχα, αυτοκίνητα κτλ αλλά όταν είσαι φτωχός, αγοράζεις κυρίως τρόφιμα» μου λέει ο Γκιγιώμ. «Τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους μειώνοντας το κόστος προμήθειας των τροφίμων, έτσι ώστε να μπορούν να έχουν καλύτερη ζωή, ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο», λέει με εξόχως ζωντανό βλέμμα προσπαθώντας να βολευτεί πάνω στους σκορπισμένους λίθους δίπλα στον αρχαίο Αθηναϊκό ναό.

Η ανάγκη για συστημική αλλαγή

Το 1995, ο Γκιγιώμ δημιούργησε το πρώτο παντοπωλείο. Ο τότε Πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ και οι υπουργοί του, τον επισκέφτηκαν και αποφάσισαν να στηρίξουν το έργο του. Καθώς όμως ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, ο δραστήριος επιχειρηματίας αναγνώρισε την ανάγκη για συστημική αλλαγή, ένα κατάστημα δεν ήταν αρκετό! Έτσι, δημιούργησε ένα δίκτυο παντοπωλείων αλληλεγγύης και στη συνέχεια ένα νέο σύστημα διανομής τροφίμων ούτως ώστε να αντιστραφεί η εξάρτηση των φτωχών ανθρώπων, από το κράτος ή τις φιλανθρωπικές οργανώσεις. Το 2000, δημιούργησε την ANDES, την Εθνική Ένωση Ανάπτυξης των Παντοπωλείων Αλληλεγγύης, ένα δίκτυο «παντοπωλών αλληλεγγύης,» στο οποίο ανήκουν τα παντοπωλεία αυτού του τύπου σε όλη τη Γαλλία.

Μέχρι σήμερα, υπάρχουν τουλάχιστον 300 παντοπωλεία στο Γαλλικό δίκτυο. Ως επί το πλείστον, οι δήμοι παίρνουν την πρωτοβουλία να ανοίξουν ένα παντοπωλείο και στη συνέχεια ζητούν από την ANDES να εκτελέσει το έργο. Όσον αφορά τα έσοδα, πέρα από τις συμβουλευτικές υπηρεσίες, από τη στιγμή που δημιουργούνται τα παντοπωλεία, πληρώνουν ετήσια συνδρομή 50 ευρώ στην ANDES της οποίας οι πόροι προέρχονται και από ιδιωτικές εταιρείες, το Κράτος, τις τοπικές κοινότητες καθώς επίσης και από προϊόντα που πωλούνται στην ευρύτερη αγορά, όπως η καλύτερη σούπα της Γαλλίας που βραβεύτηκε πρόσφατα για την ποιότητα της.

Ο ρόλος της Ashoka

«Το Κράτος, μας έχει βοηθήσει πολύ. Είμαστε μια από τις ενώσεις που κάθε χρόνο, μας προτείνεται να κάνουμε όλο και περισσότερα. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που συμβαίνει αυτό: η αύξηση της φτώχειας αλλά επίσης και η νοοτροπία και η έμφαση στις δράσεις με μετρήσιμο οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο, βάση της οποίας έχουμε εκπαιδευτεί να δουλεύουμε» αναφέρει ο Γκιγιώμ. Βασικός στόχος της Αshoka είναι να έχει τον κατάλληλο αντίκτυπο. «Με απλά λόγια, πόσα χρήματα ξοδεύουμε και πόσα εξοικονομεί το Κράτος. Και αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό όταν υπάρχουν εξωτερικοί εμπειρογνώμονες και ερευνητές που αναλαμβάνουν αυτές τις μετρήσεις, ειδικά σε μια εποχή κρίσης» σημειώνει ο Γκιγιώμ. Αυτή η συζήτηση, μας επανέφερε στο πρόβλημα του κοινωνικού αποκλεισμού.

Καθώς η φτώχεια στις δυτικές κοινωνίες είναι πολυπαραγοντική, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, για τον συνομιλητή μου υπάρχει ένα ουσιώδες, κρίσιμο ζήτημα: η στέγαση. «Για παράδειγμα, το πρόβλημα αυτό το αντιμετωπίζουν κυρίως άτομα τρίτης ηλικίας. Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, οι άνθρωποι δεν έχουν τη νοοτροπία, να αγοράζουν σπίτια όπως έχετε εσείς εδώ στην Ελλάδα. Το ενοίκιο είναι υψηλό, αλλά όσο δουλεύεις το πληρώνεις. Για τους συνταξιούχους όμως, είναι πιθανό να μην μπορούν να διαθέσουν χρήματα για το ενοίκιο. Η κοινωνία μας όμως ήταν κι αυτή λάθος. Μας έπεισαν ότι στις πόλεις υπάρχει ευημερία, πολιτισμός, άνεση, πρόσβαση σε καταστήματα και φυσικά οι άνθρωποι «διψούσαν» για όλα αυτά. Και τώρα πλέον, αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα να γυρίσουν πίσω, στην εξοχή.»

Κατά τον ίδιο τρόπο, το μοντέλο λειτουργίας της ANDES εκπαιδεύει τους πελάτες της στην προετοιμασία του φαγητού καθώς και σε μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα φρούτα και τα λαχανικά. Μια νοοτροπία και αναζήτηση που τους οδήγησε μέχρι την μηχανική καρδιά της Ευρώπης, τις Βρυξέλλες όπου το 2008 κατάφεραν να αλλάξουν τον Ευρωπαϊκό κανονισμό σχετικά με την διατήρηση των εν λόγω προϊόντων. Ποιος είπε ότι υπάρχει κάτι που είναι αδύνατο; Με τη βοήθεια του Μισέλ Μπαρνιέ, τότε Υπουργό Υγείας της Γαλλίας, ο Γκιγιώμ και η ομάδα του, κατάφεραν να αλλάξουν τους όρους διατήρησης αυτών των προϊόντων με υψηλή διατροφική αξία σε παν-Ευρωπαϊκό επίπεδο. «Όποτε υπάρχει πλεόνασμα σε φρούτα και λαχανικά, τα καταστρέφουμε. Οι Βρυξέλλες δίνουν καλύτερη αποζημίωση στους γεωργικούς καλλιεργητές. Η πρότασή μας όμως, δίνει κίνητρο στους αγρότες να δίνουν σε εμάς τα προϊόντα αντί να τα καταστρέφουν. Σήμερα, ακολουθούμε την ίδια στρατηγική και με τα ψάρια.»

Στο ίδιο πνεύμα, ο Γκιγιώμ μέσω της ANDES σκαρώνει νέα εγχειρήματα, με την κατάρτιση των ανθρώπων σχετικά με τα πλεονεκτήματα της μαγειρικής και της συλλογικής κουζίνας. Η ευρύτερη ιδέα ενός εργαστηρίου μαγειρικής είναι ότι «δεν ακολουθούμε την λογική: σκοπεύουμε να σας διδάξουμε... αλλά πως θα μοιραστούμε τις γνώσεις μας. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήσαμε ένα βιβλίο το οποίο περιλαμβάνει έξι συνταγές μαγειρικής, ή ακόμα καλύτερα έξι τεχνικές μαγειρικής. Πριν ακόμη το καταλάβετε, θα μπορείτε να φτιάξετε φαγητό! Η μαγειρική έχει μια τάση να γνωρίζει ένα μοντέλο και εμείς θέλουμε να το διευρύνουμε αυτό. Με αυτόν τον τρόπο, δουλεύουμε με τους γονείς και τα παιδιά τους αλλά και με διαφορετικές κουλτούρες παράλληλα, καθώς ένα φαγητό μπορεί να θεωρείται απαγορευμένο σε κάποια κουλτούρα.»

Τα επόμενα βήματα της ομάδας του Γκιγιώμ: να δουλέψει σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, «δραστηριοποιούμαστε κυρίως στη Γαλλία. Βοηθήσαμε στο Βέλγιο, στο Λουξεμβούργο, στην Αυστρία, στην Ισπανία και ίσως τώρα και στην Ελλάδα. Θέλουμε να αναπτύξουμε ένα αστικό δίκτυο γύρω από αυτή την ιδέα.»

Αυτή ήταν η ιστορία του Γκιγιώμ, μια από τις πολλές ιστορίες της Ashoka στην εποχή μας.

Πίσω στον 19ο αιώνα, ένας άλλος Ένγκελ, Ο Φρίντριχ Ένγκελς, μαζί με τον Καρλ Μαρξ, δεν πίστευαν ότι ο καπιταλισμός θα μπορούσε από μόνος του να αποφέρει οφέλη για την κοινωνία (απολύτως κατανοητό για την εποχή εκείνη). Όπως υποστήριξαν «η ιστορία δεν προσφέρει τίποτα από μόνη της... 'δεν διεξάγει μάχες.' Ο άνθρωπος, ο πραγματικός, ζωντανός άνθρωπος είναι αυτός, που κατέχει και πολεμάει; η ιστορία δεν είναι τίποτα μπροστά στις ενέργειες του ανθρώπου για την επιδίωξη των στόχων του.»^[3] Το 1844, ο Φρίντριχ Ένγκελς μετά την μακρά διαμονή του στη Μεγάλη Βρετανία^[4], αποφάσισε να επιστρέψει στη Γερμανία. Στη διαδρομή, σταμάτησε στο Παρίσι για να συναντήσει και να γνωρίσει καλύτερα τον Καρλ Μαρξ. Ήδη φαντάζομαι ένα τρίτο πρόσωπο να συμμετέχει στις έντονες συζητήσεις τους σε ένα Παριζιάνικο μπιστρό: τον Γκιγιώμ, ένα κοινωνικό επιχειρηματία ο οποίος θέτει την επιχειρηματική λογική στην υπηρεσία της κοινωνίας. Ίσως ήρθε επιτέλους η ώρα να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ της κοινωνίας και των επιχειρήσεων, ενδεχομένως αυτό είναι και όλο το νόημα της ιστορίας μας.

^[1] Βαλερί Ζισκάρ ντ'Εστέν κεντρώος πολιτικός που υπηρέτησε ως Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας από το 1974 έως το 1981.
^[2] Συμπέρασμα βασισμένο σε μια έρευνα 153 Βελγικών Οικογενειακών προϋπολογισμών το οποίο αργότερα επαληθεύτηκε από έναν αριθμό άλλων στατιστικών ερευνών της συμπεριφοράς του καταναλωτή, Britanica.com
^[3] Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, Η Αγία Οικογένεια, Κεφάλαιο 6, Μέρος 2α
^[4] Όπου έγραψε το πρώτο του βιβλίο: «Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία»

 Δείτε εδώ το άρθρο της Ελίνας Μακρή (Μετάφραση, απόδοση κειμένου Βιβή Πιτού) στο cafebabel.co.uk.