Mondragon: Ο ισπανικός συνεταιριστικός «Κολοσσός», ένα πρότυπο συνεργατικής κουλτούρας

Η Mondragon Corporation είναι μια ομοσπονδία συνεταιρισμών που εδρεύει στην περιοχή των Βάσκων της Ισπανίας. Είναι ο τρίτος μεγαλύτερος συνεταιρισμός στον κόσμο και η δέκατη μεγαλύτερη ισπανική εταιρεία από την άποψη του κύκλου εργασιών και ο κυριότερος επιχειρηματικός όμιλος στη Χώρα των Βάσκων.

Απασχολεί περίπου 74.335 άτομα σε 268 εταιρείες σε 15 ερευνητικά κέντρα και οργανισμούς σε τέσσερις τομείς δραστηριότητας: πιστωτικές υπηρεσίες, βιομηχανία, λιανικό εμπόριο και εκπαίδευση.

Το 1940 εγκαταστάθηκε στο Μοντραγκόν ένας καθολικός παπάς με το όνομα Δον Χοσέ Μαρία Αριθμέντι. Ήταν ανήσυχο πνεύμα και δεν περιοριζόταν μόνο στα πνευματικά του καθήκοντα, οπότε το 1943 ιδρύει μια επαγγελματική σχολή με σκοπό, όχι μόνο την τεχνική μόρφωση των στελεχών, αλλά την καλλιέργεια ολοκληρωμένων ανθρώπων.

Με την καθοδήγηση και την παρότρυνση του πνευματικού πατέρα Δον Χοσέ Μαρία Αριθμέντι, αναδύθηκε η πρώτη συνεταιριστική οργάνωση από πέντε μαθητές στις αρχές του 1956 με το όνομα ULGOR (αρχικά γράμματα των ονομάτων των πέντε ιδρυτών της). Το πρώτο προϊόν ήταν θερμαντήρες παραφίνης. Έπειτα από τρία έτη ιδρύθηκε η Λαϊκή Εργατική Τράπεζα (Caza Laboral Popular- CLP), που περιλάμβανε και μια υπηρεσία παροχής οικονομοτεχνικών συμβουλών η οποία είναι επιφορτισμένη με την επιχειρηματική ανάπτυξη του συνεταιρισμού. Το αποθεματικό πλεόνασμα των βιομηχανικών συνεταιρισμών τοποθετείται στην Λαϊκή Εργατική Τράπεζα για να διοχετευτεί στην ίδρυση άλλων συνεταιρισμών.

Δέκα χρόνια μετά, το 1966, ίδρυσε τον συνεταιρισμό Alecoop (Actividad Laboral Escolar Cooperativa). Η Alecoop αποτέλεσε τον εκπαιδευτικό φορέα ο οποίος έδωσε την ευκαιρία σε μαθητές πολύ χαμηλών οικονομικών στρωμάτων να συνεχίσουν τις σπουδές τους συνδυάζοντας τις με εργασία. Οι μαθητές της Alecoop εργάζονταν καθημερινά τέσσερις ώρες στο συνεταιρισμό και τέσσερις ώρες παρακολουθούσαν μαθήματα. Ταυτόχρονα, συμμετείχαν στη διοίκηση του συνεταιρισμού.

Το 1974 ιδρύεται το Ιkerlan ως κέντρο έρευνας με στόχο τη δημιουργία, διάχυση και εφαρμογή τεχνολογικής γνώσης στην βιομηχανία και το Otalora ως εξειδικευμένο εκπαιδευτικό κέντρο παροχής συνεταιριστικής γνώσης στους διευθυντές των συνεταιριστικών επιχειρήσεων.

Η οργανωσιακή φιλοσοφία έχει τις ρίζες της στις αρχές της Διεθνούς συνεταιριστικής. Με την πάροδο των ετών, οι δεσμοί αυτοί ενσωματώθηκαν σε μια σειρά λειτουργικών κανόνων που εγκρίθηκαν κατά πλειοψηφία από τα συνεργατικά συμβούλια, τα οποία ρυθμίζουν τη δραστηριότητα των διοικητικών φορέων της εταιρείας, τους οργανισμούς και τα τμήματα που ανήκουν, από οργανωτική, θεσμική και οικονομική άποψη, καθώς και την διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων.

Αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο του Mondragon βασίζεται σε 10 θεμελιώδεις και απαραβίαστες αρχές: ανοιχτή εισδοχή, δημοκρατικός οργανισμός, κυριαρχία εργασίας, υποδεέστερη φύση του κεφαλαίου, συμμετοχική διοίκηση, αλληλεγγύη πληρωμών, δια-συνεργασία, κοινωνική μεταμόρφωση, καθολικότητα και εκπαίδευση. Οι εταιρείες του συνεταιρισμού παράγουν καταναλωτικά και κεφαλαιουχικά αγαθά, βιομηχανικά εξαρτήματα, προϊόντα και συστήματα κατασκευών και υπηρεσιών. Ο τελευταίος τομέας περιλαμβάνει πολυσχιδείς επιχειρηματικές ομάδες, όπως το Abantail (προσαρμοστικός σχεδιασμός βελτιστοποίησης), Alecop (τεχνική κατάρτιση), η LKS Ingeniería (αρχιτέκτονες και μηχανικοί), MCC Telecom (τεχνολογία τηλεπικοινωνιών), η Mondragon Lingua (μεταφραστικά και ξενόγλωσσα κέντρα), η Mondragon Sistemas (βιομηχανικοί αυτοματισμοί, βιομηχανική πληροφορική και τηλεπικοινωνίες), η Ondoan (ενεργειακά και περιβαλλοντικά έργα) και στον χώρο αναψυχής και αθλητισμού, κατασκευάζει τα ποδηλατα Orbea, εξοπλισμό άσκησης και προϊόντα για κατασκήνωση, κήπο και παραλία.

Μια σειρά ρηξικέλευθων μέτρων λειτουργίας του συνεταιρισμού είναι ότι η επιχείρηση ανέπτυξε ένα σύστημα εσωτερικών ατομικών λογαριασμών στους οποίους τοποθετείται το 70% των κερδών. Κάθε μέλος διαθέτει έναν τέτοιο εσωτερικό λογαριασμό. Το 30% τοποθετείται σ’ ένα κοινό λογαριασμό για κεφάλαιο κίνησης και επενδυτικούς σκοπούς, ενώ ένα μέρος δεσμεύεται από την κοινότητα. Επίσης, έχει θεσπιστεί μια δοκιμαστική περίοδος διάρκειας ενός έτους, προκειμένου να εξασφαλιστεί η υψηλή κατάρτιση των εργαζομένων αλλά και για να κατανοήσουν την συνεταιριστική φιλοσοφία. Παράλληλα, θεσπίστηκε μία ετήσια συνδρομή των μελών, η οποία κυμαίνεται περίπου στις 3.000 ευρώ, που αποτελεί μια στοχευμένη επένδυση για τον συνεταιρισμό και παρακρατείται από τα αρχικά κέρδη.

Σε αντίθεση με την παραδοσιακή μορφή των συνεταιρισμών, τα μέλη του Μοντραγκόν θεωρούνται ταυτόχρονα εργάτες και επιχειρηματίες, ενώ οι υποχρεώσεις τους αφορούν τόσο τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και διατηρισιμότητας της επιχείρησης όσο και τη συμβολή στην ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων.

Το Μοντραγκόν έχει δημιουργήσει ένα εσωτερικό σύστημα κοινοπραξιών, στο πλαίσιο του οποίου ένας αριθμός συνεταιρισμών μπορεί να αναπτύξει μικρές κοινοπραξίες, που διευθύνονται από μια διοίκηση εκλεγμένη από τα μέλη των επί μέρους επιχειρήσεων. Αυτές οι μονάδες είναι είτε οριζόντιας είτε κάθετης ολοκλήρωσης και μπορούν να διαμοιραστούν υλικούς και άυλους πόρους καθώς οι ανάγκες τους μεταβάλλονται.

O βαθμός αποδοτικότητας του συνεταιρισμού είναι υψηλός, καθώς το επιχειρηματικό τμήμα συνεχίζει αδιάλειπτα να δημιουργεί και να αναπτύσσει νέους συνεταιρισμούς – 4 κατά μέσο όρο ανά έτος, με 400 μέλη κατά προσέγγιση ο καθένας. Αυτή η εντυπωσιακή επίδοση μπορεί να συγκριθεί με το ποσοστό της αποτυχίας των νέων επιχειρήσεων στο σύνολο της χώρας της Ιβηρικής χερσονήσου, που προσεγγίζει το 90% στα πρώτα 5 χρόνια της λειτουργίας τους.

Στην μακροχρόνια πορεία του συνεταιρισμού υπήρξαν και σκόπελοι που ξεπεράστηκαν με γενναίες και δομικές πολιτικές πάντα με γνώμονα το συμφέρον του οργανισμού. Η πολιτική της κεφαλαιοποίησης των αποτελεσμάτων επιτρέπει τη συνεχή ενίσχυση των ιδίων κεφαλαίων. Η αναδιανομή των αποτελεσμάτων ανάμεσα στους συνεταιρισμούς που ανήκαν στον ίδιο τοπικό όμιλο επέτρεψε να ελαφρυνθεί η χρηματοοικονομική θέση των συνεταιρισμών εκείνων που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση, δια μέσου της μεταφοράς κεφαλαίων από όσους βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση.

Επιπρόσθετα, εφαρμόστηκε η ημερολογιακή ευελιξία μέσω της οποίας το πλεόνασμα ή έλλειμμα ωρών εργασίας σε ένα εξάμηνο εξισορροπείται στο επόμενο. Επεβλήθησαν μειώσεις στις μισθολογικές απολαβές, που θεωρείται και το πιο σκληρό μετρό. Ακόμη, ασκήθηκε η πολιτική των επανατοποθετήσεων, όπου στα τμήματα με υπερστελέχωση οι συνεταιρισμένοι έχουν τη δυνατότητα και υποχρέωση να καταλάβουν μια θέση εργασίας σε άλλο συνεταιρισμό, είτε με προσωρινό χαρακτήρα, εάν η κρίση του συνεταιρισμού καταγωγής είναι παροδική, είτε με οριστικό χαρακτήρα, εάν ο συνεταιρισμός δεν κατορθώσει να ξεπεράσει την κρίση. Ακολουθηθήκαν περικοπές των μισθολογικών απολαβών, όμως καταλυτικό ρόλο στη οικονομική ανάκαμψη διαδραμάτισε η τράπεζα η οποία χορήγησε χαμηλότοκα ή με μηδενικό τόκο δάνεια και προχώρησε σε μερική ή ολική διαγραφή χρεών των συνεταιρισμών που είχαν προς την τράπεζα.