Η υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία και ο ρόλος των περιφερειακών πολιτικών

Η Υπεύθυνη Έρευνα και Καινοτομία-ΥΕΚ (Responsible Research and Innovation – RRI) είναι μία νέα προσέγγιση για την Έρευνα και Καινοτομία (Ε&Κ) που έχει δημιουργηθεί στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία και φιλοδοξεί να συμβάλλει στην επίτευξη του στρατηγικού στόχου της ενίσχυσης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ΥΕΚ, η οποία υλοποιείται μέσα από τη συνεργασία όλων των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders), λαμβάνει πρωτίστως υπόψη τις κοινωνικές ανάγκες και τον αντίκτυπο των αποτελεσμάτων της στην κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Στην ΥΕΚ, τα ενδιαφερόμενα μέρη όπως οι ερευνητικοί φορείς και φορείς καινοτομίας, η κοινωνία των πολιτών, ο επιχειρηματικός τομέας και οι φορείς της δημόσιας πολιτικής, συνεργάζονται σε όλη τη διάρκεια της έρευνας και ανάπτυξης καινοτομίας, από τον σχεδιασμό μέχρι και την υλοποίηση και τη χρήση των αποτελεσμάτων της, με στόχο την ευθυγράμμιση των διαδικασιών και των αποτελεσμάτων της με τις απαιτήσεις και ανάγκες των ενδιαφερόμενων μερών και της ευρύτερης κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η καινοτομία δεν περιορίζεται στην τεχνολογική καινοτομία αλλά ενσωματώνει και την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που ανταποκρίνονται με καινοτόμο τρόπο σε εκφρασμένες κοινωνικές ανάγκες, όπως είναι για παράδειγμα η κοινωνική καινοτομία και η κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών στη διαδικασία ανάπτυξης της Ε&Κ, είναι βασικό δομικό χαρακτηριστικό της ΥΕΚ. Αυτό συνεπάγεται πρωτεύοντα ρόλο και για τους φορείς των δημόσιων πολιτικών για την Ε&Κ. Οι φορείς πολιτικής της Ε&Κ έχουν συνήθως εθνικό χαρακτήρα (π.χ. ανώτατα και εθνικά ιδρύματα έρευνας, υπουργικές δομές, αυτοτελείς υπηρεσίες σχετικά με την Ε&Κ, όπως η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας). Όμως πλέον ο ρόλος των τοπικών και περιφερειακών αρχών της Ευρώπης στη δημιουργία πολιτικών για την ενίσχυση της Ε&Κ σε τοπικό / περιφερειακό επίπεδο θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός για τους εξής λόγους: α) οι τοπικές / περιφερειακές αρχές έχουν μια λεπτομερέστερη αντίληψη για το τοπικό ερευνητικό οικοσύστημα, τις ανάγκες του και τις απαιτήσεις για την ενίσχυση της Ε&Κ, και β) μέσω των περιφερειακών Στρατηγικών Έξυπνης Εξειδίκευσης καθορίζουν τις περιφερειακές προτεραιότητες για την ανάπτυξη που βασίζεται στη γνώση, προσδιορίζοντας κατ’ επέκταση και τους τομείς προτεραιότητας για την Ε&Κ.

Καθώς οι περιφέρειες της Ευρώπης προσπαθούν να εξοικειωθούν με την ΥΕΚ και να την ενσωματώσουν στις περιφερειακές πολιτικές αντιμετωπίζουν προκλήσεις και προβλήματα που σχετίζονται με την πολυπλοκότητα της έννοιας, την έλλειψη κατάλληλων προσεγγίσεων για την υιοθέτησή της αλλά και ελλιπή γνώση για τις πιθανές σημαντικές επιπτώσεις της στην περιφερειακή ανάπτυξη. Το πενταετούς διάρκειας (2017-2021) έργο διαπεριφερειακής συνεργασίας “Mainstreaming Responsible Innovation in European S3 – MARIE”, που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης μέσω του προγράμματος Interreg Europe, φιλοδοξεί να συμβάλλει στη εμπέδωση και διάδοση της ΥΕΚ στην περιφερειακή πολιτική για την έρευνα και την καινοτομία. Στόχος του έργου MARIE είναι να εισάγει την έννοια της ΥΕΚ στη διαμόρφωση περιφερειακών πολιτικών για την ενίσχυση της καινοτόμου περιφερειακής ανάπτυξης στο πλαίσιο της  Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialisation Strategy – S3), μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής Σχεδίων Δράσης για την βελτίωση περιφερειακών πολιτικών για την καινοτομία.

Στο έργο MARIE συμμετέχουν 10 εταίροι (7 εκ των οποίων είναι αρχές περιφερειακής διοίκησης ή περιφερειακοί οργανισμοί σχετικοί με την έρευνα και καινοτομία) από 8 κράτη (Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ρουμανία, Ιρλανδία, Ισπανία). Από την Ελλάδα συμμετέχουν το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Περιφέρεια Αττικής. Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, με Επιστημονική Υπεύθνη την κ. Ελένη Αποσπόρη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας, και Επιστημονικό Συνεργάτη τον Δρ. Χρήστο Τσανό, έχει εκπονήσει της εξής κύριες δραστηριότητες στο πλαίσιο του έργου:

• Ανάπτυξη της μεθοδολογικής προσέγγισης για την επίτευξη των στόχων του έργου και παροχή καθοδήγησης προς τους εταίρους του έργου για την ορθή εφαρμογή της.
• Ανάπτυξη μεθοδολογίας για την αξιολόγηση του βαθμού ωριμότητας των συμμετεχουσών περιφερειών σε θέματα ΥΕΚ, υποστήριξη των εταίρων του έργου στη συλλογή των δεδομένων, ανάλυση των δεδομένων και παραγωγή έκθεσης διαπεριφερειακής σύγκρισης για την ωριμότητα σε θέματα RRI.
• Ανάπτυξη μεθοδολογίας και εργαλείου συλλογής δεδομένων για την αποτύπωση των αντιλήψεων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και οργανισμών σχετικά με την ΥΕΚ (εμπόδια και διευκολυντές στην ανάπτυξη και εφαρμογή καλών πρακτικών ΥΕΚ, συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών κ.ά.), υποστήριξη των εταίρων του έργου στη συλλογή των δεδομένων, ανάλυση δεδομένων και παραγωγή σχετικής έκθεσης (διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του έργου).

Επιπλέον, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Περιφέρεια Αττικής συνεργάζονται στην ανάπτυξη ενός Περιφερειακού Σχεδίου Δράσης για την ενσωμάτωση της έννοιας της ΥΕΚ στην υποστήριξη – από την Περιφέρεια Αττικής – επιχειρηματικών προσπαθειών σχετικών με την κοινωνική καινοτομία.