Σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης ή burn-out: Πρόληψη & αντιμετώπιση

Είναι τύχη βέβαια σήμερα να έχει κάποιος δουλειά και ακόμα μεγαλύτερη τύχη είναι να έχει μια δουλειά που να του αρέσει και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του. Η εργασία είναι δημιουργία, είναι μέσο επιβίωσης, είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής μας και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς μας, είναι όμως και επίπονη, κουραστική και πολλές φορές ανθυγιεινή.

Μπορεί να έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν αρκετά χρόνια πριν, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες, ωστόσο η εργασία συνεχίζει να επιδρά αρνητικά στην ψυχική και σωματική μας υγεία. Οι υψηλές απαιτήσεις, οι συνεχείς αναθέσεις ευθυνών, ο ανταγωνισμός, ο φόρτος εργασίας, τα εξαντλητικά ωράρια, η αυταρχική σε κάποιες περιπτώσεις διοίκηση, οι χαμηλές απολαβές μπορεί να οδηγήσουν στο σύνδρομο Burn-out.

Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης

Ο όρος της Επαγγελματικής Εξουθένωσης ή  burnout εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην βιβλιογραφία το 1974, όταν ο Freudenberger περιέγραψε ένα σύνολο συμπτωμάτων υπερκόπωσης που παρατήρησε σε εθελοντές επαγγελματίες οι οποίοι παρείχαν υπηρεσίες στον χώρο της ψυχικής υγείας.

Σύντομα, ένας σημαντικός αριθμός επιστημόνων άρχισε να μελετά το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης, χωρίς όμως να καταλήγει σε ένα ορισμό κοινά αποδεκτό από όλους. Ένας από τους ευρύτερα αποδεκτούς ορισμούς της επαγγελματική εξουθένωσης διατυπώθηκε από την Maslach (1982),  ο οποίος περιέγραψε το φαινόμενο ως σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης που αναπτύσσεται σε όσους έρχονται σε επαγγελματική σχέση με άλλους ανθρώπους.

Περισσότεροι από 1 στους 4 εργαζομένους στην Ευρωπαϊκή Ένωση υποφέρουν από εργασιακό στρες. Άλλες ευρωπαϊκές έρευνες για τις συνθήκες εργασίας δείχνουν ότι 9-12% των ανδρών και 9-11% των γυναικών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εκτεθειμένοι σε εργασιακή πίεση κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας (υψηλά ποσοστά παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα στη Γερμανία, την Ελλάδα και την Ολλανδία).

Στα προειδοποιητικά σημάδια έχουμε:

• Απώλεια ευχαρίστησης, ενεργητικότητας και κινήτρου.
• Ψυχική ασθένεια στην οικογένεια
• Διαμαρτυρίες για τη κατάσταση εργασίας του
• Απομόνωση από τους συναδέλφους του 
• Ανυπομονησία
• Αίσθημα «παγίδευσης»

Η έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) εμφανίζεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ψυχολόγους, τους κοινωνιολόγους, αλλά και τους ειδικούς του μάνατζμεντ, καθώς έχουν αναγνωρίσει τις σημαντικές του επιπτώσεις στο άτομο, στον οργανισμό και γενικότερα στην οικονομία και την παραγωγή. Στα αγγλικά “burn out” σημαίνει «αναλώνομαι προοδευτικά εκ των ένδον μέχρι του σημείου της απανθράκωσης».

Η επαγγελματική εξουθένωση φαίνεται ότι προκαλείται από δυσανάλογα υψηλή προσπάθεια (με επένδυση σε χρόνο και συναισθηματική εμπλοκή) και χαμηλή ικανοποίηση (αρνητικά αποτελέσματα) σε συνδυασμό με πιεστικές εργασιακές συνθήκες (υψηλές απαιτήσεις).

Το σύνδρομο αυτό επηρεάζει κυρίως τους επαγγελματίες υγείας (γιατρούς και νοσηλευτές) αλλά και τους δικαστικούς, τους ταμίες, τους αστυνομικούς, τους πιλότους, και τους εκπαιδευτικούς, όσους δηλαδή αναπτύσσουν στην εργασία τους σχέση φροντίδας και υπευθυνότητας με άλλα άτομα, αλλά δυνητικά μπορεί να επηρεάσει και κάθε εργαζόμενο.

Τα περισσότερα από τα μοντέλα της επαγγελματικής εξουθένωσης προσπαθούν να εξηγήσουν την ανάπτυξή της μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ προσωπικότητας και περιβάλλοντος.

Το σύνδρομο σχετίζεται αποκλειστικά με την εργασία, είναι χρόνιο και όταν κάποιος πληγεί από αυτό δεν επανέρχεται εύκολα χωρίς εξωτερική βοήθεια. Tο «burnout» δεν σχετίζεται με το πόσες ώρες εργάζεται κάποιος, αλλά με το πόσο ικανοποιημένος είναι από την εργασία του και με το πως είναι οργανωμένος ο εργασιακός του χώρος.

Η επαγγελματική εξουθένωση έχει σοβαρό κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο. Αναφέρεται ότι σημαντικός αριθμός εργαζομένων παραιτούνται πρόωρα λόγω εξουθένωσης. Ακόμα περισσότεροι χρησιμοποιούν συχνά τις υπηρεσίες υγείας. Οι μέρες εργασίας που χάνονται και η απώλεια παραγωγικότητας είναι σημαντικές.

Οι μακροχρόνιες συνέπειες της εξουθένωσης πάνω στην ψυχική και σωματική υγεία των επαγγελματιών είναι επίσης σημαντικές, αν και δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Όσοι πάσχουν από το σύνδρομο "burnout", το οποίο είναι ένας τοξικός συνδυασμός κόπωσης, ευερεθιστότητας και απογοήτευσης / κατάθλιψης, έχουν 36% αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιακής νόσου.

Αιτίες που οδηγούν στο Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης

Η έκταση του φαινομένου οφείλεται κυρίως στις συνθήκες εργασίας που επικρατούν. Πάνω από το 1/3 των εργαζομένων δεν μπορούν να κάνουν διάλειμμα όταν το χρειάζονται. Τέσσερις στους δέκα δεν έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν μόνοι τους το διάστημα των διακοπών τους ή τις ημέρες της άδειάς τους.

Περίπου οι μισοί από τους εργαζομένους στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απασχολούνται σε μονότονες εργασίες, πράγμα που εντείνει το στρες. Η μονοτονία και η επανάληψη στην εργασία είναι φαινόμενα που παρατηρούνται περισσότερο στη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ισπανία. Μελέτη που έγινε στη Δανία έδειξε ότι 14% της πρώιμης καρδιαγγειακής θνησιμότητας στις γυναίκες οφείλεται στις επιδράσεις της μονοτονίας και της επαναλαμβανόμενης εργασίας, 7% στην εργασιακή πίεση και 2% στο παθητικό κάπνισμα στον εργασιακό χώρο.

Πρόληψη - Αντιμετώπιση 

Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη. Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της υπερκόπωσης και του συνδρόμου εργασιακής εξουθένωσης, βελτιώνει τόσο την ποιότητα ζωής των υπαλλήλων και των επαγγελματιών όπως επίσης και την αποδοτικότητα των εργοδοτικών οργανισμών.

Η πρόληψη και η θεραπευτική παρέμβαση, τόσο για την εργασιακή πίεση όσο και την επαγγελματική εξουθένωση, βασίζονται τόσο στη δόμηση του κατάλληλου εργασιακού περιβάλλοντος όσο και στη σωστή διαχείριση του προσωπικού.

Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην ομαδική δουλειά και να δίνεται θετική ψυχολογική ανάδραση η οποία είναι αναγκαία για τον εργαζόμενο ώστε να αισθανθεί ικανοποιημένος από την εργασία του.  Μερικές φορές είναι απαραίτητο να αλλάζει το προσωπικό τομείς εργασίας και καθήκοντα συχνά, ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον του για τη δουλειά. Ωστόσο οι αλλαγές αυτές δεν θα πρέπει να είναι υπερβολικά συχνές και θα πρέπει να σέβονται τα προσόντα του εργαζομένου (ώστε να αποφεύγονται υποβιβασμοί στην πράξη λόγω της αλλαγής). Επίσης, η πρώιμη αναγνώριση της ανάπτυξης κατάθλιψης καθώς και της συννοσηρότητας είναι κρίσιμες διότι οδηγούν ενωρίς σε πλήρη θεραπεία. 

Υπογραμμίζεται η απόλυτη εξατομίκευση μετά από την ενδεδειγμένη κλινικοεργαστηριακή διερεύνηση. Η σφαιρική προσέγγιση του πάσχοντος ανθρώπου και η εξατομικευμένη θεραπεία του αποτελούν το «κλειδί» στην επιτυχία της θεραπευτικής, επειδή κάθε άνθρωπος είναι μία, μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα και προσωπικότητα.

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης αναδεικνύει την δυσλειτουργία του ατόμου στην δημιουργία ρεαλιστικής εικόνας για το εργασιακό του περιβάλλον, αλλά και για τον ίδιο του τον εαυτό. Μεγάλες προσδοκίες και μη εφικτοί στόχοι, ανοίγουν τον δρόμο της εμφάνισης του συνδρόμου, με επίπονες επιπτώσεις σε συναισθηματικό αλλά και σωματικό επίπεδο.

Η εμφάνιση συμπτωμάτων εξουθένωσης, κωδικοποιούν και μεταφέρουν στο συνειδητό κομμάτι του ατόμου την ανάγκη για αλλαγή της οπτικής του. Αν τα σημάδια αυτά εκληφθούν από το επαγγελματικά εξουθενωμένο άτομο, ως ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό των δυσλειτουργικών συμπεριφορών του, τότε είναι πιθανόν να μειωθούν, οικοδομώντας παράλληλα μια στερεότερη βάση ψυχολογικής ισορροπίας.

Πηγές

• Βασιλοπούλου, Φ.(2014) Burn-out: Όταν η δουλειά μάς φτάνει… στα άκρα
• Θερμόπουλος, Μ .(2018) Σύνδρομο burn out: Τι είναι και πως αντιμετωπίζεται
• Πολύζου,Β.(2017) Τι είναι το burnout και πως θα καταλάβετε ότι το… κάψατε
• Σινανίδου Μ. (2004) Μελέτη συσχέτισης της Επαγγελματικής Εξουθένωσης(Burnout) / Στρες και  κατάθλιψης σε εκπαιδευτικούς. Περιοδικό ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, Τεύχος, 92, σελ.47-50