Μία άρπα, δύο πιατίνια και μία κόρνα...

Βρέθηκα πριν λίγες μέρες στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος για μία επαγγελματική συνάντηση και άδραξα την ευκαιρία να περιηγηθώ για πρώτη φορά στο πάρκο και στα κτίρια. Φτάνοντας στο ψηλότερο σημείο της πράσινης στέγης, μπήκα μέσα στο "Φάρο", όπως ονομάζεται ο χώρος με τους γυάλινους τοίχους, για όσους αναζητούν ένα ήσυχο μέρος για ανάγνωση και περισυλλογή ή για να απολαύσουν τη θέα αλλά και έναν ιδανικό χώρο για εκθέσεις και εκδηλώσεις. Εκεί με περίμενε μία ευχάριστη έκπληξη! Η ορχήστρα νέων του El Sistema Greece (περισσότερες πληροφορίες δείτε στη σημείωση*), θα έκανε σε λίγη ώρα την πρώτη της δημόσια εμφάνιση.

Στο χώρο υπήρχε ήδη συνωστισμός οπότε αποφάσισα να εκμεταλλευτώ την ηλιόλουστη μέρα του Μαρτίου και να περιηγηθώ στην οροφή για να απολαύσω την πανοραμική θέα της θάλασσας και του παραλιακού μετώπου. Όπως επέστρεφα από την άλλη πλευρά της αίθουσας βρήκα μία αναπαυτική θέση σε ένα σημείο που βρισκόταν στα πλάγια, σχεδόν στην πλάτη της ορχήστρας. Αυτή η οπτική γωνία από την οποία παρακολούθησα τη συναυλία με γέμισε με συναισθήματα και σκέψεις πάνω στο «εγώ» και στο «εμείς».

Αυτό που πάντοτε με εντυπωσίαζε όποτε έβλεπα μία συναυλία συμφωνικής ορχήστρας ήταν ο εξαιρετικός συντονισμός όλων των οργάνων και η αυτοπειθαρχία όλων των συμμετεχόντων μουσικών, ο καθένας στο ρόλο και στο κομμάτι που είχε αναλάβει. Είτε να παίζει βιολί ή πιάνο και πρακτικά να συμμετέχει στο μεγαλύτερο μέρος των κομματιών, είτε να παίζει την άρπα, να κρατάει τα πιατίνια ή μία κόρνα. Παρατήρησα τα νέα παιδιά να ζουν τη στιγμή, να είναι δοσμένα 100% σε αυτό που κάνουν, να περιμένουν με θετική προσμονή να έρθει η σειρά τους να κάνουν τη δική τους κίνηση που θα συνεισφέρει στο σύνολο της εκτέλεσης του κομματιού. Έστω και αν στο συγκεκριμένο κομμάτι η δική τους κίνηση ήταν να χτυπήσουν 1 ή 2 φορές τα πιατίνια. Το έκαναν με τόση προσήλωση και τέτοιο επαγγελματισμό,  που ξεκινούσε από το στήσιμο του σώματος τους όταν πλησίαζε η ώρα, το πάθος του χτυπήματος, το βελούδινο άγγιγμα στη συνέχεια στο όργανο ώστε να σταματήσει ομαλά ο ήχος του. Εκείνη τη στιγμή βίωσα στην πράξη τι σημαίνει να αφήνεις το «εγώ» στην άκρη, ένα «εγώ» που θέλει να είναι ο πρωταγωνιστής, που θέλει να φανεί, να ξεχωρίσει να πάρει αυτό τα εύσημα και το χειροκρότημα. Και να γίνεσαι μέρος ενός συνόλου, που ο καθένας μόνος του κάνει αυτό που έχει επιλέξει με επαγγελματισμό και αγάπη. Εκεί όπου ένα "εγώ" δεν αρκεί για να φέρει το εξαιρετικό αποτέλεσμα και χρειάζεται το "εμείς" που εκφράζει ένα ευρύτερο όλο. Και σε κάθε περίπτωση το όλο αποτελεί κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του.

Ποιανού ρόλος δεν έχει αναφερθεί ακόμα στην επιτυχία μιας ομάδας;

Το άρτιο τελικό αποτέλεσμα και η αρμονική σύνθεση των μερών δε θα ήταν εφικτή χωρίς τον ουσιαστικό ρόλο του μαέστρου. Εκείνος που θα κάνει αυτό το σύνολο να αποκτήσει τη δική του προσωπικότητα και το δικό του στυλ και να ερμηνεύσει ένα έργο με συνέπεια και έμπνευση δεν είναι παρά ο μαέστρος. Με τις κινήσεις των χεριών του και της μπαγκέτας, αλλά ακόμα και με ένα βλέμμα ή μια κίνηση του σώματός του δίνει και κρατά το τέμπο ή το αλλάζει όταν χρειάζεται, δείχνει τις εισόδους των οργάνων, τις δυναμικές και τις γραμμές των φράσεων.

Ο μαέστρος είναι ο ηγέτης. Είναι εκείνος ο οποίος έχει την ικανότητα να συντονίζει και να επηρεάζει την ομάδα, ώστε αυτή να μπορεί να πετυχαίνει  τους σκοπούς της. Τα αποτελέσματα των ενεργειών μιας ομάδας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα του ηγέτη. Γιατί η ικανότητα του ηγέτη είναι ο παράγων εκείνος από τον οποίο εξαρτάται η συνδυασμένη δράση όλων των μελών της ομάδας και είναι αποφασιστική, διότι συντελεί στην ενιαία προσπάθεια όλων των μελών.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό σημείο αυτής της εμπειρίας  μου ήταν η εναλλαγή ορισμένων μαέστρων, οι οποίοι  ταυτόχρονα έπαιζαν το όργανο τους κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης παράστασης. Αυτό ήταν κάτι που είδα πρώτη φορά από το El Sistema Greece.  Με εντυπωσίασε πολύ καθώς ήταν ακόμα μία πρακτική απόδειξη της ομοιογένειας που είχε αποκτήσει αυτή η ομάδα, και ακόμη περισσότερο με εντυπωσίασε η ικανότητα της να ακολουθεί διαφορετικό ηγέτη κάθε φορά με πειθαρχία, συναίσθημα και αποτελεσματικότητα! Όταν μία ομάδα ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, εθνικοτήτων, γνωσιακών υποβάθρων καταφέρνει να συντονίζεται αρμονικά και να έχει παραπάνω του ενός ηγέτες τότε μπορούμε να πιστεύουμε ότι μία νέα εποχή μπορεί και να ανατέλλει!

Σημείωση:

* Το καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα El Sistema Greece συνεχίζεται και αυτόν τον μήνα στο ΚΠΙΣΝ. Έχοντας ως στόχο να συνεισφέρει αρχικά στη μουσική παιδεία και στην γενικότερη ανάπτυξη των παιδιών προσφύγων που βρίσκονται στην Ελλάδα, και, επομένως στην ευρύτερη κοινωνία, μας καλεί σε ένα ανοιχτό μάθημα - παιχνίδι με κύριο εργαλείο το χορωδιακό τραγούδι. Το μάθημα πραγματοποιούν οι δάσκαλοι του El Sistema Greece με μια μικρή ομάδα παιδιών προσφύγων, ενώ συμπράττει a cappella το φωνητικό σύνολο 8tetto (οκτέτο). 

Το πρόγραμμα El Sistema δημιουργήθηκε στη Βενεζουέλα το 1975 από τον José Antonio Abreu, εκπαιδευτικό, μουσικό και ακτιβιστή, ο οποίος είχε ως κοινωνικό πρότυπο τη δομή μιας μουσικής ορχήστρας. Η επιτυχία του προγράμματος, τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, είχε ως αποτέλεσμα να απλωθεί σε όλο τον κόσμο και να επηρεάσει γενικότερα την αντίληψη για τη σημασία της μουσικής καλλιέργειας στη διαμόρφωση μιας καλύτερης κοινωνίας. Ο 35χρονος Gustavo Dudamel, ο οποίος διεύθυνε τη φετινή πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βιέννης, αποτελεί ίσως το καλύτερο παράδειγμα αυτής της επιτυχίας.