Ιωάννης Ταρνανάς: Ο Έλληνας ερευνητής που καινοτομεί στην πρώιμη διάγνωση του Αλτσχάιμερ [Συνέντευξη]

Το αντικείμενο εργασιών της εταιρείας σας σχετίζεται με μια καινοτόμα υπηρεσία η οποία εντοπίζει κατά πόσο ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει Αλτσχάιμερ. Μιλήστε μας για αυτό και για το πως πραγματοποιείται η διαδικασία.

Η μέτρηση ξεκινά με την χρήση του κινητού τηλεφώνου σε μια άσκηση πλοήγησης στον χώρο και αναζήτησης 3-6 αντικειμένων που έχουν τοποθετηθεί πιο πριν, με την χρήση επαυξημένης πραγματικότητας. Τα σημερινά κινητά τηλέφωνα χρησιμοποιούν λειτουργίες επαυξημένης πραγματικότητας, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη για ειδικό εξοπλισμό. Μετά το πέρας της άσκησης, που κρατάει περίπου 10 λεπτά ή λιγότερο, τα δεδομένα του χρήστη αναλύονται με τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης και προκύπτει βαθμολόγηση της συμπεριφοράς του κατά την πλοήγηση αλλά και την αναζήτηση των αντικειμένων. Πιο αναλυτικά, βαθμολογείται η ικανότητα και η ταχύτητα της βάδισης, η μνήμη, η ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου, οι χρόνοι αντίδρασης και η προσοχή, μεταξύ άλλων δεξιοτήτων. Λόγω της αυξημένης ακρίβειας της ψηφιακής, αυτής, μεθόδου, είναι ικανή να εντοπίσει νοητικές διαταραχές πολύ πριν τις σημερινές μεθόδους νοητικής αξιολόγησης. 

Σε τι διαφέρει η δική σας πρόταση από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται έως σήμερα και στις οποίες δεν γίνεται χρήση επαυξημένης πραγματικότητας ή κινητών τηλεφώνων;

Σήμερα, τα ερωτηματολόγια από μόνα τους δεν είναι ικανά να εντοπίσουν τις πολύ μικρές αλλαγές στην νοητική ικανότητα, τα λεγόμενα «micro-errors» (όρος τον οποίο εισηγήθηκα στην επιστημονική κοινότητα πριν από κάποια χρόνια ως μια καινοτόμο μέθοδο ανάλυσης της συμπεριφοράς). Η μοναδική μέθοδος που έχουμε σήμερα για να κάνουμε κάτι αντίστοιχο είναι να συνδυάσουμε ερωτηματολόγια, μαζί με νευροαπεικόνιση, ανάλυση του γονιδιώματος και ανάλυση πρωτεϊνών από τον εγκέφαλο, τους λεγόμενους βιολογικούς βιοδείκτες. Αυτή η προσέγγιση είναι ακριβή, επίπονη και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί συχνά. Εμείς τα ανατρέπουμε όλα αυτά με την χρήση του κινητού τηλεφώνου. 

Πως ξεκίνησε η ενασχόληση σας με τη συγκεκριμένη πάθηση και η ερευνητική σας δραστηριότητα γύρω από την ανάπτυξη της εφαρμογής;

Η αγάπη μου για τις νευροεπιστήμες και τη βιολογία ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία, ίσως και προσχολικά. Στην πορεία έζησα από πάρα πολύ κοντά τη φροντίδα ατόμων με άνοια μέσω της γιαγιάς μου, η οποία ταλαιπωρήθηκε από τη νόσο για 11 ολόκληρα χρόνια. Το διάστημα αυτό δεν είναι τυπικό για άτομα με άνοια τύπου Αλτσχάιμερ. Συνήθως η μέση διάρκεια είναι 6-8 χρόνια, οπότε κάτι ήταν διαφορετικό στην προκειμένη περίπτωση, που μου κίνησε την περιέργεια. Λόγω της ασχολίας μου με τεχνολογίες εικονικής πραγματικότητας από πολύ νωρίς, το 1999, ξεκίνησα πειράματα παρακολουθώντας την κινητική και νοητική συμπεριφορά της γιαγιάς από πολύ νωρίς. Αργότερα, αυτό εξελίχθηκε με περαιτέρω κλινικές δοκιμές σε πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας και σήμερα επαυξημένης πραγματικότητας για την ανάλυση της συμπεριφοράς, τους λεγόμενους «λειτουργικούς βιοδείκτες».

Υπάρχει σήμερα κλινική χρήση της υπηρεσίας; Που γίνεται αυτή και ποια είναι τα αποτελέσματα της; Πέρα από τη διάγνωση, υπάρχει πρόοδος και στην αντιμετώπιση της ασθένειας; 

Η μέθοδος μας χρησιμοποιείται ήδη στις μεγαλύτερες κλινικές στην Ελβετία (αρχικά υπό δοκιμή) αλλά και στην Αμερική. Τα σχόλια που δεχόμαστε από την χρήση είναι ιδιαίτερα κολακευτικά και προέρχονται από τους ειδικούς του χώρου. Φυσικά, υπάρχει χώρος για περισσότερες βελτιώσεις.

Σχετικά με την αντιμετώπιση της άνοιας, γίνονται εξίσου σημαντικές πρόοδοι παγκοσμίως. Ως επιστημονικός συνεργάτης του Global Brain Health Institute με έδρα το Πανεπιστήμιο Trinity στο Δουβλίνο και το Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, ενημερώνομαι καθημερινά σχετικά με αυτό. Ουσιαστικά, με την έγκαιρη διάγνωση μπορούμε να αποφύγουμε το ένα τρίτο των ανοιών, εφόσον ακολουθηθούν συγκεκριμένες αλλαγές στις διατροφικές, νοητικές και κοινωνικές μας συνήθειες.

Βλέπουμε πως μέσω μιας εφαρμογής μπορεί να γίνει πρόγνωση μιας ασθένειας όπως το Alzheimer, ακόμη και από το σπίτι. Βάσει της γνώσης σας, σε ποιους άλλους τομείς της ιατρικής θα υπάρξουν παρόμοιες σημαντικές εξελίξεις στο κοντινό μέλλον;

Η σύντομη απάντηση είναι πως σε όλους τους τομείς της ιατρικής θα υπάρξουν παρόμοιες εξελίξεις, όσον αφορά στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και πιθανά της επαυξημένης πραγματικότητας. Η πιο μεστή απάντηση είναι πως σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να δούμε την τεχνολογία να αντικαθιστά τον ανθρώπινο παράγοντα, αλλά θα συνεργάζεται μαζί του ως «decision support tool». Είναι πολλές οι εφαρμογές που έρχονται στο μυαλό, το σημαντικό είναι να θυμόμαστε πως οποιαδήποτε καινοτομία στην ιατρική προκύπτει από μια πραγματική ανάγκη. Εάν αυτή η ανάγκη είναι τεκμηριωμένη και αδύνατο να καλυφθεί με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, τότε η καινοτομία και η τεχνολογία ως το μέσον της, θα ανθίσει. 

Έχοντας ως βάση σας την Ελβετία, θεωρείτε πως θα μπορούσε μια καινοτόμα εφαρμογή όπως η δική σας να αναπτυχθεί στην Ελλάδα; Γενικότερα, υπάρχουν ευκαιρίες στον τομέα της επιστήμης και της καινοτομίας στην χώρα μας ή η βέλτιστη λύση για κάποιον είναι το εξωτερικό;

Είναι δύσκολη η απάντηση. Προφανώς και υπάρχει καινοτομία στην Ελλάδα. Ας μη ξεχνάμε πως η εργασία μου πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο ξεκίνησε στην Ελλάδα και μάλιστα μέσα σε ελληνικό πανεπιστήμιο. Φυσικά, αυτό που δεν βγαίνει συχνά προς τα έξω είναι το πόσο δύσκολο είναι κάτι να ανθίσει και να εξελιχθεί μέσα σε ελληνικό πανεπιστήμιο, ειδικά εάν είσαι νέος. Για να είμαι προσεκτικός και να μη θίξω πρόσωπα και καταστάσεις στην Ελλάδα, από την οποία έχω πολύ προσωπική εμπειρία, θα αρκεστώ απλά να πω πως στην Ελλάδα κάποιος χάνει ΑΠΕΙΡΟ πολύτιμο χρόνο προσπαθώντας να πείσει τους «ειδικούς» για την αξία του. Όχι πως στο εξωτερικό είναι πολύ πιο εύκολο να τους πείσει κάποιος, και οι «ειδικοί» εκεί είναι πολύ πιο ειδικοί, απλά στο εξωτερικό υπάρχουν εδώ και χρόνια τα κατάλληλα κανάλια ώστε να το κάνεις χωρίς να χάνεις πολύτιμο χρόνο! Αυτή πιστεύω είναι η βασική διαφορά.

Διακριθήκατε πρόσφατα με το ΕΙΤ Ιnnovators Award από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας. Πως προέκυψε αυτό το αποτέλεσμα και τι σημαίνει για εσάς η συγκεκριμένη διάκριση;

Είναι η μεγαλύτερη τιμή που μου έχει δοθεί σε μια πορεία που όντως έχει κατορθώσει να μαζέψει αρκετά παγκόσμια βραβεία και μάλιστα από πολύ νεαρή ηλικία. Ουσιαστικά, αντιπροσωπεύουμε την ευρωπαϊκή καινοτομία με αυτή μας την εφαρμογή και κοιτάμε κατάματα την αμερικανική και σύντομα κινεζική υπεροχή στον τομέα. Το αποτέλεσμα προέκυψε μέσα από φοβερά ανταγωνιστικές κρίσεις και δοκιμές από διάφορους ειδικούς στον επιστημονικό και επιχειρηματικό τομέα. Είναι χαρακτηριστικό πως χρειάστηκε ένας από τους κριτές να δοκιμάσει ο ίδιος τη συσκευή μας, προτού «πεισθεί» για τους ισχυρισμούς μας!

Τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον από την εργασία σας γύρω από το Alzheimer αλλά και γενικότερα γύρω από την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης πάθησης; Υπάρχουν άλλα project που έχετε «στα σκαριά»;

Ουσιαστικά, στον τομέα του Αλτσχάιμερ, θα πρέπει να περιμένετε στο εγγύς μέλλον από την ομάδα μας όχι μόνο την έγκαιρη διάγνωση αλλά και την πιθανή αντιμετώπιση. Είναι πολύ νωρίς για οποιαδήποτε ανακοίνωση, αλλά τρεις διαφορετικές φαρμακευτικές θέλουν να συνεργαστούν μαζί μας σε αυτό το κομμάτι και η μία έχει ήδη υπογράψει τη συνεργασία.

Σχετικά με άλλα project, είναι όπως φαντάζεστε αρκετά! Θέλω να αναφέρω το πλέον σχετικό για την Ελλάδα, που αφορά σε ένα κλινικό πρωτόκολλο πρόληψης της άνοιας με την χρήση εικονικής πραγματικότητας, σε συνδυασμό με «ιατρικό τουρισμό». Έχουν ήδη γίνει προχωρημένες συζητήσεις για το συγκεκριμένο project και συνεργάζομαι με μια ιδιαίτερα αξιόλογη ομάδα επιστημόνων από Ελλάδα πάνω σε αυτό. Νομίζω πως η εφαρμογή μου της έγκαιρης διάγνωσης, μαζί με κλινικά πρωτόκολλα πρόληψης, και ο συνδυασμός με τον ελληνικό ήλιο και τη θάλασσα θα είναι ακαταμάχητος για οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, αλλά και για μένα, για μια πιθανή επιστροφή στην Ελλάδα.